Βαγγέλης Βλάχος: Τι σημαίνει η υπερφόρτωση τόνων αντιφατικών πληροφοριών για τις αμαξοστοιχίες των Τεμπών

Ο Βαγγέλης Βλάχος, αδελφός του αδικοχαμένου Βάΐου Βλάχου στο δυστύχημα των Τεμπών, έκανε μια λεπτομερή ανάρτηση στο Χ, σχολιάζοντας τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από τα γεγονότα των Τεμπών, την υπερπληροφόρηση και τα (δυσμενή) αποτελέσματά της.

Η οικογένεια του Βαγγέλη Βλάχου έχει θεσπίσει ένα πρόγραμμα υποτροφιών σε φοιτητές της κατεύθυνσης Τεχνικής Γεωλογίας και Περιβάλλοντος του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρμοσμένη και Περιβαλλοντική Γεωλογία» του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ. Το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό, είχε ολοκληρώσει ο Βάιος Βλάχος. 

Αναλυτικά η ανάρτηση στο X, έχει ως εξής:

Σκέψεις…
Η υπερφόρτωση πολλών τόνων αντιφατικών πληροφοριών στις αμαξοστοιχίες των Τεμπών

[Σημείωση: το βασικό μέρος αυτού του κειμένου το έχω γράψει από τον Αύγουστο που ήμουν εκτός Χ, αλλά περίμενα την κατάλληλη στιγμή εμπλουτίζοντας το με παραδείγματα. Καθώς το διάβασα σε ένα ηχογραφημένο σπέις που συμμετείχα χτες, θεωρώ καλό να το δημοσιεύσω και γραπτώς]

Στην υπόθεση των Τεμπών παρατηρούνται πολλά φαινόμενα παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, όμως το συχνότερο και το σημαντικότερο κατά τη γνώμη μου είναι το φαινόμενο που ονομάζεται Υπερφόρτωση (Overloading ή infoxication). Ακόμη και αν ξεκινήσει εντελώς καλοπροαίρετα (π.χ., επειδή ένα θέμα είναι μεγάλου δημόσιου ενδιαφέροντος), είναι εύκολο να καταλήξει να υπηρετεί την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα.

Ως μία τεχνική παραπληροφόρησης (τόσο ακούσιας όσο και εκούσιας), η Υπερφόρτωση περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την υπερβολική πληροφόρηση που καταλήγει τελικά να συσκοτίσει την αλήθεια με το να δυσκολέψει τους ανθρώπους να εστιάσουν ή να επαληθεύσουν τι είναι αληθινό. Ένα καταιγισμό πολλών και διαφορετικών, συχνά αντιφατικών, πληροφοριών. Σε αυτό συνεισφέρει και ο τρόπος που μεταδίδονται οι πληροφορίες μέσω social media όπως το Χ, με τον τρόπο που λειτουργούν και με την σχεδόν πλήρη απουσία fact checking.

Το είδαμε όχι μόνο τις πρώτες μέρες μετά τη σύγκρουση όταν είμασταν ακόμη σαστισμένοι και σοκαρισμένοι, ή κατά την εξεταστική επιτροπή, αλλά συνεχίζει μέχρι και σήμερα, σε διάφορα επίπεδα, για διαφόρους λόγους και από διάφορες πηγές.

Η κύρια στρατηγική είναι να πλημμυρίσει το κοινό με πληροφορίες, συχνά αντιφατικές ή εντυπωσιακές στη φύση τους. Για παράδειγμα, η στρατηγική αυτή μπορεί να περιλαμβάνει πολλές εκδοχές της ίδιας ιστορίας με διαφορετικά επίπεδα αλήθειας ή ψεμάτων.

[Παράδειγμα: Σκεφτείτε το ζήτημα με τα ηχητικά, τα σουβλάκια και το “Βασίλη φεύγω;” Σκεφτείτε το θέμα με το πόσα θύματα επιβίωσαν της σύγκρουσης και κάηκαν ζωντανά (30, 6, 5+3, 16, ή πάλι 30, και τελικά 27;), υπολογισμοί που πολλές φορές προέρχονται από την ίδια πηγή. Ή τα fake news με τον αριθμό των νεκρών και τα, και καλά, “28 ορφανά δείγματα DNA”.]

Ιδιαίτερα όταν κάποιος θέλει επίτηδες να σου περάσει ένα αφήγημα, θα προσπαθήσει να το κλιμακώσει με υπερπληροφόρηση, κατά τη διάρκεια μίας παρουσίασης ή διαδοχικών παρουσιάσεων ή διαδοχικών τεχνικών εκθέσεων, όπου και θα παρουσιάζει πολλές διαφορετικές συνεχόμενες πληροφορίες χωρίς ανάσα. Οι περισσότερες είναι πραγματικές. Κάποιες όχι. Κάποιες θα είναι αντιφατικές με κάτι που σου είπε πριν, αλλά δεν θα μπορείς να αντιδράσεις. Δεν παίζει κανένα ρόλο αν φάσκει και αντιφάσκει. Εσύ θα παρακολουθείς αποσβολωμένος, όπως όταν ένας ταχυδακτυλουργός μετακινεί τα πλαστικά ποτήρια και σου λέει που είναι η μπάλα.

[Παράδειγμα: Το αν υπάρχουν ή αν δεν υπάρχουν καρέ και βίντεο της εμπορικής αμαξοστοιχίας. Ή το που είναι και που δεν είναι οι υποτιθέμενες δεξαμενές. Ή το πόσος είναι ο όγκος των υποτιθέμενων υδρογονανθράκων]

Παρέχοντας πολλές πληροφορίες σε σύντομο χρονικό διάστημα, οι γνωστικές ικανότητες των ατόμων μπορούν να υπερφορτωθούν, μειώνοντας την ικανότητά τους να αναλύουν κριτικά κάθε κομμάτι πληροφορίας, ιδιαίτερα σε μία υπόθεση που δεν έχουν πρόσβαση στις πρωτογενείς πληροφορίες.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε γνωστική υπερφόρτωση και κορεσμό, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση σχετικά με το ποια ακριβώς είναι τα πραγματικά γεγονότα, να επικρατεί σκεπτικισμός σχετικά με όλες τις πηγές πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένων και των νόμιμων. Ή μέχρι και τις πληροφορίες που δίνονται από τους ίδιους τους συγγενείς των Τεμπών.

[Παράδειγμα: Σκεφτείτε τις αντιδράσεις στις επίσημες ανακοινώσεις του Αρείου Πάγου σχετικά με το αν βρέθηκαν ανθρώπινα “μέλη” στο Κουλούρι Λάρισας. Ή την άποψη που δυστυχώς κερδίζει κάθε μέρα περισσότερους υποστηρικτές, ότι δηλαδή “δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στην Ελληνική Δικαιοσύνη, και η μόνη λύση είναι στα ευρωπαϊκά δικαστήρια”. Ή τι γίνεται με τα βίντεο της εμπορικής τις τελευταίες ημέρες]

Σε αυτό το σημείο συχνά παρατηρείται η αντίδραση της “παράλυσης από την υπερβολική ανάλυση”, όπου οι άνθρωποι μπορεί να εγκαταλείψουν την προσπάθεια να βρουν την αλήθεια λόγω του υπερβολικού όγκου πληροφοριών, οδηγώντας σε απάθεια ή αποδοχή όποιας αφήγησης φαίνεται πιο διαδεδομένη ή περισσότερο συναισθηματικά συντονισμένη με τα πιστεύω τους.

Πολλές φορές κάποιος θα διαβάσει μόνο τον τίτλο του άρθρου ή το banner σε μία εκπομπή ή αυτό που λέει κάποιος ομιλητής ή το τουί ενός συγγενή με τον οποίο συμφωνούσε, χωρίς να καθίσει να δει με λεπτομέρεια μία εικόνα όπου πολλές φορές μπορεί μάλιστα να μην ξέρει κάτι τι πρέπει να ψάξει να δει. Θα ψάξει τη γρήγορη επιβεβαίωση της εκδοχής που ήδη πίστευε και όχι τη λεπτομέρεια.

Θα σου πει ο ταχυδακτυλουργός: εδώ βλέπεις κάτι. Ή ότι εδώ δεν βλέπεις κάτι. Ή ότι δεν έχει σημασία καν να κοιτάξεις. Εσύ όμως δεν κοιτάς πραγματικά. Έχεις απορροφηθεί από τις κινήσεις των χεριών ή τη φωνή του και απλώς δέχεσαι αυτό που σου λέει ο ταχυδακτυλουργός ενώ κάτι άλλο συμβαίνει πραγματικά μπροστά σου.

Η συνεχής έκθεση σε αντιφατικές πληροφορίες, ιδιαίτερα αν έχουν και μια επίκληση στο συναίσθημα και με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες όπως στην περίπτωση των Τεμπών, μπορεί να διαβρώσει την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης, στις επίσημες πηγές ή ακόμα και στις δικές τους ικανότητες κριτικής σκέψης. Το μυαλό εστιάζει στις πραγματικά ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και “μπλοκάρει” (προφανώς και το μυαλό σου θα μπλοκάρει όταν ακούς παιδιά να ξεψυχούν) με αποτέλεσμα να μην προχωρά να εξετάσει κατά πόσο τα συμπεράσματα είναι ορθά ή αν είναι αντιφατικά σε σχέση με προηγούμενες μελέτες, πολλές φορές ακόμη και από τα ίδια πρόσωπα.

[Παράδειγμα: Σκεφτείτε την πρόσφατη διαρροή των ηχητικών του 112.]

Έτσι οι πολίτες μπορεί να αρχίσουν να ασχολούνται μόνο με πληροφορίες που ταιριάζουν με τις (προ)υπάρχουσες πεποιθήσεις τους, αγνοώντας όλες τις υπόλοιπες και τη νέα πληροφορία που τους παρουσιάζεται, κάτι που μπορεί να ενισχύσει τον διχασμό και την πόλωση.

[Παράδειγμα: Σκεφτείτε το σκηνικό με τη συναυλία στο Καλλιμάρμαρο]

Αν “σκάλωσες” σε κάποιο από τα παραπάνω παραδείγματα, οφείλω να σε προειδοποιήσω ότι ίσως έχεις πέσει θύμα υπερπληροφόρησης σε αυτό.

Κάποια στιγμή η αλήθεια για τα Τέμπη θα βγει.

Κάποια στιγμή θα μάθεις και εσύ κάποια από αυτά που γνωρίζουμε εμείς. Κάποια στιγμή, η αρμόδια αρχή και το αρμόδιο πρόσωπο θα σου πει την αλήθεια.

Εάν όμως εσύ θα έχεις ήδη εξουθενωθεί από αντιφατικές πληροφορίες, διαρροές με υπονοούμενα και αποπροσανατολισμούς, έντονες και συναισθηματικά φορτισμένες αντιπαραθέσεις, παράλυση από μακάβριες και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, η αλήθεια μπορεί να περάσει από μπροστά σου σαν ένα τρένο σε μία κάμερα ενός ιδιωτικού καταστήματος ή μέσα σε ένα τούνελ και ούτε που θα την καταλάβεις.

Ή θα την καταλάβεις και θα την απορρίψεις προκειμένου να κρατηθείς στην απόφαση που έχεις ήδη πάρει παλαιότερα με βάση κυρίως συναισθηματικούς λόγους και όχι με βάση τα πραγματικά γεγονότα, όπως αυτά διαμορφώνονται. Γιατί είναι πιο εύκολο να γαντζωθείς σε ένα ψέμα από το να παραδεχτείς ότι έκανες λάθος, ιδιαίτερα αν “απέναντι” σε αυτό το πολωμένο κλίμα σε περιμένουν με αποσπάσματα των δηλώσεων σου και screenshots.

Το γενναίο είναι να παραδεχτείς το λάθος σου. Και αν θες να αποκαλείς τον εαυτό σου επιστήμονα, αυτό είναι μονόδρομος.

Μέχρι τότε και για πάντα, hasta la justicia siempre.

Σκέψεις➖
Η υπερφόρτωση πολλών τόνων αντιφατικών πληροφοριών στις αμαξοστοιχίες των Τεμπών

[Σημείωση: το βασικό μέρος αυτού του κειμένου το έχω γράψει από τον Αύγουστο που ήμουν εκτός Χ, αλλά περίμενα την κατάλληλη στιγμή εμπλουτίζοντας το με παραδείγματα. Καθώς το διάβασα σε… pic.twitter.com/tatWYc7YRu

— Βαγγέλης Βλάχος | Evan Vlachos (@EvanVlacho) February 11, 2025