Πώς γίνεται ένα δημοψήφισμα

Τις δύο τελευταίες ημέρες αρκετοί ξένοι και έλληνες δημοσιογράφοι με ρωτούν για τη διαδικασία του δημοψηφίσματος. Δεν είναι εύκολο να απαντήσω. Καταρχήν γιατί δεν είμαι συνταγματολόγος και οφείλω να είμαι προσεκτικός. Κυρίως όμως γιατί οι διατάξεις του Συντάγματος για το δημοψήφισμα (Σ αρ. 44) δεν έχουν εφαρμοστεί ποτέ. Επιπλέον δεν έχει γίνει ποτέ δημοψήφισμα στην Ελλάδα με ερώτημα άλλο εκτός από το πολιτειακό. Το πρώτο και τελευταίο «μεταπολιτευτικό δημοψήφισμα» (και αυτό για το πολιτειακό) έγινε στις 8 Δεκεμβρίου του 1974, πριν δηλαδή τη ψήφιση του νέου Συντάγματος που ψηφίστηκε στις 7 Ιουνίου του 1975 (και ισχύει από τις 11/6/1975).

Έγραψα λοιπόν ένα σύντομο ενημερωτικό κείμενο. Ακολουθεί η ελληνική version:

Το Σύνταγμα προβλέπει δύο είδη δημοψηφισμάτων (άρθρο 44).

Το ένα ονομάζεται «αποφασιστικό/νομοθετικό» και το άλλο «συμβουλευτικό». Ας δούμε πρώτα τη δεύτερη περίπτωση γιατί προφανώς αυτή θα επιλέξει η κυβέρνηση:

Στη δεύτερη περίπτωση η κυβέρνηση αποφασίζει να «συμβουλευτεί το λαό» για ένα κρίσιμο εθνικό ζήτημα. Το Υπουργικό Συμβούλιο προτείνει την προκήρυξη δημοψηφίσματος στη Βουλή (αναρωτιέμαι με τι ερώτημα) και η Βουλή αποφασίζει.

Αμέσως μετά την κατάθεση της πρότασης στη Βουλή, αυτή τυπώνεται και διανέμεται στους Βουλευτές και εγγράφεται κατά προτεραιότητα στην ημερήσια διάταξη. Στην πρόταση θα πρέπει να αναφέρεται το εθνικό θέμα, να καταγράφεται με ακρίβεια το ερώτημα ή τα ερωτήματα που θα τεθούν προς τον λαό αλλά και η προθεσμία διενέργειάς του. Η συζήτηση στη Βουλή θα γίνει με τη διαδικασία ψήφισης νομοσχεδίων. Μπορεί, στα πλαίσια της συζήτησης στη Βουλή, να αναδιατυπωθεί το ερώτημα. Η ψηφοφορία που θα ακολουθήσει είναι ονομαστική. Απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των βουλευτών (150). Εφόσον η πρόταση του Υ.Σ. υπερψηφιστεί, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει το δημοψήφισμα δημοσιεύοντας την απόφαση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως μέσα σε 10 ημέρες.

Το δημοψήφισμα αυτό ονομάζεται συμβουλευτικό γιατί δεν δεσμεύει την κυβέρνηση νομικά με τον ίδιο τρόπο που το κάνει στην πρώτη περίπτωση (όπου ο λαός εγκρίνει η απορρίπτει ένα συγκεκριμένο ψηφισμένο νομοσχέδιο) αλλά μόνο πολιτικά. Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να μην σεβαστεί τη λαϊκή βούληση όπως αυτή θα εκφραστεί. Βέβαια ο τρόπος έκφρασης της λαϊκής βούλησης έχει μεγάλη σημασία. Ένα δημοψήφισμα με αποτέλεσμα 70%-30% θα δεσμεύσει την κυβέρνηση πολύ περισσότερο από ένα δημοψήφισμα 52%-48%. Το ποσοστό συμμετοχής είναι επίσης σημαντικό. Προφανώς θα πρέπει να ξεπεράσει κατά πολύ το 50%.

Η πρώτη περίπτωση (που είναι απίθανο να επιλεγεί από την κυβέρνηση αν και ο Πρωθυπουργός δεν το απέκλεισε) αφορά ένα νομοσχέδιο που έχει ήδη ψηφιστεί από το Βουλή. Εάν π.χ. το τρίτο μνημόνιο (ή όπως αλλιώς θα ονομαστεί) κατατεθεί από την Κυβέρνηση στη Βουλή και η Βουλή το υπερψηφίσει, τότε τα 2/5 των βουλευτών (120) μπορούν να ζητήσουν από τη Βουλή να εγκριθεί το συγκεκριμένο νομοσχέδιο και από τον λαό. Η διαδικασία είναι παρόμοια με την παραπάνω, όμως για να γίνει δεκτή η πρότασή τους θα πρέπει να την υπερψηφίσουν τα 3/5 των βουλευτών (180). Εφόσον υπερψηφιστεί τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει δημοψήφισμα με το ερώτημα:

“Ψηφίζετε ΝΑΙ ή ΟΧΙ για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο;”

Εφόσον υπερψηφιστεί από το λαό ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πρέπει να το υπογράψει. Το νομοσχέδιο μετατρέπεται σε νόμο και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Βέβαια εδώ υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό το νομοσχέδιο θα πρέπει να ρυθμίζει ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα αλλά δεν θα πρέπει να είναι νομοσχέδιο για τη δημοσιονομική πολιτική!

Για να δούμε λοιπόν αν θα γίνει δημοψήφισμα τελικά. Θεωρώ ότι θα λύσει πολλά προβλήματα της κυβέρνησης αλλά με μια προϋπόθεση. Να είναι σαφής η λαϊκή εντολή και να γίνει σε συννενόηση με τους εταίρους μας.

Πηγή: Aristides Hatzis