Παραγωγικότητα εργασίας στην ευρωζώνη και στις Ηνωμένες Πολιτείες: Ενα καλό μάθημα για φον ντερ Λαϊεν και Ελλάδα

Ενα ενδιαφέρον άρθρο για την παραγωγικότητα της εργασίας στην ευρωζώνη και στις ΗΠΑ δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το άρθρο υπογράφουν οι οικονομολόγοι António Dias da Silva, Paola Di Casola, Ramon Gomez-Salvador και Matthias Mohr και δημοσιεύτηκε την Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).

Σύμφωνα με το άρθρο μεταξύ του τέταρτου τριμήνου του 2019 και του δεύτερου τριμήνου του 2024, η παραγωγικότητα της εργασίας ανά ώρα εργασίας αυξήθηκε 0,9% στη ζώνη του ευρώ, και 6,7% στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στη ζώνη του ευρώ υστερεί ιστορικά σε σχέση με αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά γενικότερα οι εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ από την έναρξη της πανδημίας ήταν ιδιαίτερα αδύναμες. Η αύξηση της παραγωγικότητας άρχισε να αποκλίνει το δεύτερο τρίμηνο του 2020, καθώς η συνολική εισροή εργασίας ως μερίδιο του ΑΕΠ μειώθηκε πιο έντονα στις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι στη ζώνη του ευρώ, οδηγώντας σε πιο σημαντική ανάκαμψη της παραγωγικότητας (Διάγραμμα Α).

Αυτό οφειλόταν εν μέρει στην εφαρμογή των προγραμμάτων διατήρησης των θέσεων εργασίας στη ζώνη του ευρώ, ενώ η ανεργία αυξανόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά από σύντομη μείωση, το χάσμα στην αύξηση της παραγωγικότητας άρχισε να διευρύνεται ξανά μετά τα μέσα του 2022, όταν η αύξηση της παραγωγικότητας στη ζώνη του ευρώ υποχώρησε μετά το μεγάλο σοκ στις τιμές της ενέργειας.

Σε αυτό το πλαίσιο, στο άρθρο οι συγγραφείς του εξετάζουν τον ρόλο της τομεακής παραγωγικότητας και τις ιστορικές εξελίξεις στην εξήγηση του πρόσφατου χάσματος στη συνολική αύξηση της παραγωγικότητας μεταξύ των δύο περιοχών. Αυτό το χάσμα αντανακλά τόσο κυκλικούς όσο και δομικούς παράγοντες.

Η βραδύτερη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στη ζώνη του ευρώ μεταξύ του τέταρτου τριμήνου του 2019 και του πρώτου τριμήνου του 2024 είχε μάλλον ευρεία βάση σε όλους τους τομείς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ωριαία παραγωγικότητα της εργασίας στις υπηρεσίες αυξήθηκε 12,4% ενώ στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε μόλις 3,8% την ίδια περίοδο (Διάγραμμα Β). Δύο υποτομείς παρουσίασαν πολύ ισχυρότερη ανάπτυξη στις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι στη ζώνη του ευρώ.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κλάδος πληροφορικής και επικοινωνιών είχε αύξηση 27,2% και οι υπηρεσίες στον επαγγελματικό χώρο 18,7%. Αντίθετα, στη ζώνη του ευρώ αυτοί οι υποτομείς αυξήθηκαν μόνο 6,5% και 5,0% αντίστοιχα. Όσον αφορά τον κλάδο της βιομηχανίας, η ωριαία παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά 8,8% στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε μόλις κατά 0,8%. Ωστόσο, μεταξύ του τέταρτου τριμήνου του 2019 και του πρώτου τριμήνου του 2022, η αύξηση της παραγωγικότητας στον κλάδο της βιομηχανίας ήταν παρόμοια και στις δύο περιοχές.

Αντίθετα, η άνοδος των τιμών του φυσικού αερίου από το 2021, η οποία επιδεινώθηκε σημαντικά από τις επιπτώσεις του ρωσικού πολέμου κατά της Ουκρανίας, ήταν ισχυρότερη και διήρκεσε περισσότερο στην Ευρώπη από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συνεπώς, είχε σημαντικά ισχυρότερο αντίκτυπο στον κλάδο της βιομηχανίας στη ζώνη του ευρώ, όπου η αύξηση της παραγωγής επιβραδύνθηκε και η απασχόληση παρέμεινε υψηλή. Και στους τέσσερις τομείς που εξετάζονται στο Διάγραμμα Β, μόνο ο τομέας των δημοσίων υπηρεσιών κατέγραψε υψηλότερη αύξηση παραγωγικότητας στη ζώνη του ευρώ από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Προηγούμενη ανάλυση έδειξε ότι η υψηλότερη αύξηση της παραγωγικότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες από την πανδημία συνδέεται με την ανατροπή της αγοράς εργασίας και τις υψηλότερες επενδύσεις στην ψηφιοποίηση.

Αυτές οι ευρείας βάσης εξελίξεις υπογραμμίζουν την αντίθετη κυκλική φύση της παραγωγικότητας στις δύο περιοχές. Ενώ η παραγωγικότητα στη ζώνη του ευρώ είναι εξαιρετικά προκυκλική, τείνει να είναι λιγότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η εργασία προσαρμόζεται πιο ευέλικτα στην παραγωγή.

Κατά συνέπεια, καθώς η αύξηση του ΑΕΠ ήταν ασθενέστερη στη ζώνη του ευρώ σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ισχυρότερη προκυκλικότητα στη ζώνη του ευρώ μεγάλωσε τις διαφορές στην αύξηση της παραγωγικότητας.

Και στις δύο περιοχές, η αύξηση της παραγωγικότητας οφείλεται κυρίως στην ανάπτυξη εντός των τομέων και όχι στην αλλαγή της τομεακής σύνθεσης. Αυτό συνέβη παρά τις απότομες μετατοπίσεις της παραγωγής σε όλους τους τομείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας – αρχικά λόγω των lockdown και στη συνέχεια λόγω διαταραχών στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.
Η ανακατανομή της εργασίας από τομείς χαμηλής παραγωγικότητα σε κλάδους υψηλής παραγωγικότητας (μεταξύ συνιστωσών) ήταν θετική το 2020 αλλά είχε περιορισμένη θετική επίδραση στη σωρευτική μεταβολή της παραγωγικότητας μετά το πρώτο τρίμηνο του 2020 και στις δύο περιοχές (Διάγραμμα Γ).

Αυτός ο περιορισμένος αντίκτυπος αντανακλούσε το κλείσιμο και την επακόλουθη επαναλειτουργία τομέων χαμηλής παραγωγικότητας. Συνολικά, η θετική ανακατανομή που επιτεύχθηκε το 2020 αντιπροσωπεύει το ήμισυ της σωρευτικής αύξησης της παραγωγικότητας στη ζώνη του ευρώ από το 2020 έως το 2023. Αυτή η επίδραση ήταν εξίσου μεγάλη στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά φαίνεται πιο περιορισμένη σε σχετικούς όρους λόγω της σημαντικά υψηλότερης αύξησης της παραγωγικότητας της χώρας.

Οι εξελίξεις μετά την πανδημία προσθέτουν στη διεύρυνση του χάσματος παραγωγικότητας μεταξύ της ζώνης του ευρώ και των Ηνωμένων Πολιτειών για δύο δεκαετίες, υποδεικνύοντας τον ρόλο των διαρθρωτικών παραγόντων. Μεταξύ 1995 και 2019, η παραγωγικότητα της εργασίας στις ΗΠΑ ανά ώρα εργασίας αυξήθηκε κατά περίπου 50% – ή 2,1% ετησίως. Στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε μόνο κατά 28% –ή 1% ετησίως– κατά το διάστημα αυτό.
Η αποσύνθεση της παραγωγικότητας σε εμβάθυνση κεφαλαίου και συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής (TFP) δείχνει ότι την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα η παραγωγικότητα της ζώνης του ευρώ υπέφερε από έντονη μείωση του TFP (Διάγραμμα Δ). Από το 2014 έως το 2019, το TFP ανέκαμψε κάπως, ενώ η συμβολή της εμβάθυνσης του κεφαλαίου ήταν αρνητική. Ορισμένοι συγγραφείς βρίσκουν ότι η μεγαλύτερη ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να δημιουργούν και να χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες στην παραγωγική διαδικασία είναι ένας από τους κύριους μοχλούς του χάσματος παραγωγικότητας ΗΠΑ-ζώνης του ευρώ.

Ενώ η πρόσφατη αύξηση της παράνομης μετανάστευσης θα μπορούσε να έχει κάπως διογκώσει την αύξηση της παραγωγικότητας μετά την πανδημία, ο αντίκτυπός της εκτιμάται ως περιορισμένος. Στη ζώνη του ευρώ, ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης είναι πολύ ετερογενής μεταξύ των τομέων και λιγότερες επιχειρήσεις επωφελούνται σημαντικά από αυτήν από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό μπορεί εν μέρει να σχετίζεται με το σχετικά μικρότερο μέγεθος των επιχειρήσεων στη ζώνη του ευρώ.

Οι δικοί μας υπολογισμοί χρησιμοποιώντας δεδομένα EU KLEMS (σε εισροές κεφαλαίου (K), εργασίας (L), ενέργειας (E), υλικών (M) και υπηρεσιών (S)) δείχνουν ότι την περίοδο 1995-2019 ο τομέας της Πληροφορικής και των επικοινωνιών συνέβαλε περίπου το 20% της συνολικής ωριαίας αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ στη ζώνη του ευρώ η συνεισφορά αυτού του τομέα ήταν μόνο περίπου 12%.

Συνοπτικά, η απόκλιση στην αύξηση της παραγωγικότητας μεταξύ της ζώνης του ευρώ και των Ηνωμένων Πολιτειών έχει τόσο κυκλικά όσο και διαρθρωτικά χαρακτηριστικά. Η σημαντικά χαμηλότερη αύξηση της παραγωγικότητας της ζώνης του ευρώ τα τελευταία τέσσερα χρόνια εξηγείται εν μέρει από την πιο έντονη κυκλική φύση της αύξησης της παραγωγικότητας σε αυτήν την περιοχή, μια ισχυρότερη και πιο μακροχρόνια καταστολή της παραγωγής και των πραγματικών εισοδημάτων από την αύξηση των τιμών της ενέργειας και μια ισχυρότερη αντίκτυπο της αβεβαιότητας που σχετίζεται με τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.

Ωστόσο, κατά τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της πανδημίας, η παραγωγικότητα της εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκε περίπου δύο φορές ταχύτερα από ό,τι στη ζώνη του ευρώ.

Αυτό δείχνει τον ρόλο των δομικών παραγόντων. Βασικοί παράγοντες ήταν και εξακολουθούν να είναι η υψηλότερη παραγωγικότητα του τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών στις Ηνωμένες Πολιτείες και η συγκριτικά χαμηλότερη ικανότητα καινοτομίας των επιχειρήσεων της ζώνης του ευρώ.

Αυτές οι διαφορές συνδέονται ενδεχομένως με το μικρότερο μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων στη ζώνη του ευρώ. Οι χαμηλότερες συνεισφορές από την εμβάθυνση κεφαλαίου και το TFP στη ζώνη του ευρώ συνέβαλαν και οι δύο στην απόκλιση. Τα μέτρα για την τόνωση των παραγωγικών επενδύσεων και την άνοδο της ανάπτυξης του TFP θα μπορούσαν να στηρίξουν την παραγωγικότητα μεσοπρόθεσμα.
[
7
]