O Κώστας Βουτσάς κατά του bullying

Με αφορμή το χαμό του άτυχου Βαγγέλη Γιακουμάκη ήρθε στο φως της επικαιρότητας το πόσο σκληρά μπορεί να γίνουν τα παιδιά μεταξύ τους. Η άσκηση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων νεαρών έχει πάρει τραγικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Η ενδοσχολική βία, ο σχολικός εκφοβισμός, το bullying ή όπως αλλιώς μπορεί να ονομάζεται είναι ένα φαινόμενο που δεν εμφανίστηκε τώρα πρώτη φορά στη χώρα μας αλλά παρατηρείται αρκετά χρόνια και σε πολλές χώρες του κόσμου, όμως τα περιστατικά συνήθως αποκρύπτονται για να μη «τσαλακώσουμε» την εικόνα μας. Η συγκάλυψη, ο εφησυχασμός, η ελλιπής ενημέρωση γονέων-εκπαιδευτικών-παιδιών συμβάλλουν στη διόγκωση του φαινομένου.

Ο Κώστας Βουτσάς, ο αγαπημένος μας πρωταγωνιστής και τόσο δραστήριος άνθρωπος μιλά στο financialreport.gr για το θέμα του bullying με αφορμή και το θεατρικό έργο στο οποίο παίζει εδώ και καιρό «Ένας στρογγυλοκεφαλος στην χώρα των μυτεροκέφαλων», το οποίο έχει γράψει η σύντροφός του Αλίκη Κατσαβού τυχαία, πολύ πριν πάρει αυτήν την δημοσιότητα το φαινόμενο και συμπρωταγωνιστεί και η ίδια, ενώ εκείνος έχει τη σκηνοθεσία κι έχει επιμεληθεί τη συγγραφή. Η παράσταση απευθύνεται σε μικρούς και μεγάλους και έχει παιδαγωγικούς σκοπούς, αφού μέσα από τη συγκινητική και κωμική ματιά μαθαίνει σε παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς πώς να αντιμετωπίζουν τον σχολικό εκφοβισμό. Προβάλλει τα σημαντικά μηνύματα κατά του bullying με στόχο την ευαισθητοποίηση και τον γόνιμο προβληματισμό πάνω σ αυτό το σοβαρό φαινόμενο.
    

Συνέντευξη στη Χρύσα Σαραντοπούλου

-Κύριε Βουτσά σε τι πιστεύετε ότι οφείλεται το φαινόμενο του bullying;
Πιστεύω ότι το bullying υπήρχε πάντα απλά δεν ξέραμε πώς να το ονομάσουμε. Η διαφορετικότητα είναι αυτή που προκαλεί το bullying. Όταν κάποιο παιδί έχει περισσότερα κιλά από τα άλλα, είναι πιο αργό, έχει διαφορετικό χρώμα, είναι φτωχό ή οτιδήποτε άλλο που κάνει τη διαφορά μπορεί να προκαλέσει την σκληρότητα των άλλων παιδιών. Και η βία φέρνει πάντα βία. Μετά αυτό το παιδί μπορεί να τους επιτεθεί από άμυνα και φόβο ή από αντίποινα και θυμό και ακόμη να εφαρμόσει τη βία γενικότερα στην καθημερινότητα του κι έτσι το φαινόμενο του εκφοβισμού διαιωνίζεται. Η άνοδος όμως των προβλημάτων συμπεριφοράς στους μαθητές που υπάρχει τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην γενικότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση που βιώνουμε και βεβαίως στο διαδίκτυο που λόγω ελλιπούς ελέγχου συμβάλει στην αύξηση της βίας.

-Πως μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα bullying;
Το bullying είναι μία κατάσταση που θέλει μεγάλη προσοχή και εγρήγορση. Όταν το παιδί λέει στο γονιό ότι δεν θέλει να πάει στο σχολείο κάτι κρύβεται από πίσω. Όταν παριστάνει το άρρωστο ενώ δεν είναι, με δικαιολογίες όπως πονάει η κοιλιά μου, το αυτί μου, το κεφάλι μου, σημαίνει ότι έχει άρνηση να πάει στο σχολείο γιατί κάτι φοβάται. Όταν πέφτουν οι μαθησιακές του ικανότητες, όταν το βλέπουμε με σκισμένα ρούχα ή με μώλωπες, όταν λέει ότι χάνει τα λεφτά του ή τα πράγματά του, τότε επιβάλλεται οι γονείς να δείξουν την απαιτούμενη προσοχή και να ψάξουν να δουν τι πραγματικά συμβαίνει.  Το παιδί δύσκολα θα πει ξεκάθαρα ότι έχει πέσει θύμα bullying, θα το δείξει όμως με την συμπεριφορά του. Γι αυτό οι γονείς πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση και να υποψιαστούν τι συμβαίνει στο παιδί τους. Αλλά και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να αντιλαμβάνονται εγκαίρως είτε τη βίαιη συμπεριφορά ενός παιδιού είτε τη θυματοποίησή του.

-Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο;
Καταρχήν χρειάζεται ενημέρωση και διδασκαλία από την πλευρά της πολιτείας. Είναι επιτακτική η πρόληψη του φαινομένου αλλά και η σωστή και έγκαιρη αντιμετώπιση του όταν παρατηρείται. Και βεβαίως η εκμάθηση των γονιών και δασκάλων στο να μπορούν να αντιληφθούν τέτοια περιστατικά αλλά και η παρότρυνση των παιδιών να μιλούν γι αυτά. Επίσης, είναι απαραίτητη η συνεργασία των γονιών με τους εκπαιδευτικούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Ακόμη, είναι ιδιαίτερα σημαντική η συμμετοχή των παιδιών σε ομάδες, η καθοδήγησή τους σε σωστά πρότυπα συμπεριφοράς και η συνεχής συμβουλευτική για την αποφυγή τέτοιων περιστατικών. Και βέβαια πρέπει να σταματήσει ο φόβος του στιγματισμού και να μην αποσιωπούμε τέτοια περιστατικά.

-Ποια είναι τα μηνύματα που περνάτε στο κοινό με την παράσταση «Ένας στρογγυλοκέφαλος στην χώρα των μυτεροκέφαλων»;
Γεννιέται ένα στρογγυλοκέφαλο παιδί, στη χώρα των μυτεροκέφαλων, και το παιδί αυτό το θεωρούνε μίασμα, αντιμετωπίζει την απόρριψη εξαιτίας της διαφορετικότητάς του και μερικά παιδιά το βασανίζουνε. Έτσι αποφασίζει ο Βασιλιάς (τον υποδύομαι εγώ) να εξορίσει τα τρία παιδιά που εφαρμόζουν το bullying αλλά και το στρογγυλοκέφαλο παιδί σε ένα στρογγυλό δάσος, με σκοπό να καταλάβουν ότι αυτό που κάνουν δεν είναι σωστό. Εκεί θα ανακαλύψουν τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να χτίσουν μια θετική στάση για τη ζωή και υγιείς σχέσεις με τους άλλους. Θα ανακαλύψουν τρόπους για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής, το όπλο της γνώσης, αλλά και τους κινδύνους του ιστού. Είναι μια  αλληγορική ιστορία με χιούμορ που συγκινεί και παρακινεί για στάση και δράση ενάντια στο bullying. Με την παράσταση αυτή καταφέρνουμε να περνάμε τα μηνύματα χωρίς να κουνάμε το δάχτυλο. Δεν τα επιβάλλουμε, αντίθετα χρησιμοποιούμε το συμβολισμό για να μιλήσουμε τόσο για το bullying, όσο και για την αποδοχή του διαφορετικού. Επιχειρούμε να ευαισθητοποιήσουμε γονείς και εκπαιδευτικούς, να παροτρύνουμε τα παιδιά που δέχονται «βασανισμό» να μη φοβούνται αντίθετα να μιλούν αλλά και να αντιμετωπίζουν σωστά τους «βασανιστές» τους και φυσικά να δώσουμε να καταλάβουν στα παιδιά που ασκούν το bullying ότι αυτό δεν είναι αποδεκτή συμπεριφορά και από «βασανιστές» να γίνουν «καλά παιδιά». Επίσης, τονίζουμε ότι ο «βασανισμός» ακόμη και με την λιγότερο επώδυνη μορφή του, την λεκτική βία, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών (θύτες και θύματα).   

-Τι έχετε εισπράξει από τον κόσμο μέχρι στιγμής γι αυτή την παράσταση;
Οι γονείς και οι καθηγητές μας λένε «μπράβο» και τα παιδιά φεύγουν ευτυχισμένα και γεμάτα. Συμφωνούν με τα μηνύματα του έργου που είναι εναντίον του bullying και ξετρελαίνονται με κάθε «νίκη» του στρογγυλοκέφαλου που είναι το θύμα του εκφοβισμού. Η παράσταση έχει παρουσιαστεί ήδη σε πολλά σχολεία και έχει γίνει αποδεκτή με ενθουσιασμό τόσο από τους μεγάλους όσο και από τα παιδιά. Στο τέλος της παράστασης φωνάζουμε όλοι μαζί «ΟΧΙ» στο bullying και μετά φωτογραφίζομαι με τα παιδιά, όπου εκεί δίνω ξανά άλλη μία… παράσταση, αλλά αξίζει τον κόπο γιατί η αγάπη των παιδιών είναι ανιδιοτελής.

-Τι συμβουλεύετε τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς για την αντιμετώπιση και την αποφυγή του bullying;
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι κοντά στα παιδιά, να τα κάνουν να αισθάνονται ασφάλεια, εμπιστοσύνη και προστασία. Να νιώθουν ότι μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα και ότι τους έχουν στήριγμα στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που θα δώσουν στα παιδιά να καταλάβουν ότι πρέπει πάντα να μιλάνε και ότι δεν φταίνε ποτέ τα ίδια που δέχονται εκφοβισμό και ούτε αυτοί που βασανίζουν φταίνε. Επίσης, πρέπει να τα καθοδηγούν και να τα συμβουλεύουν να μην κάνουν αντίποινα στη βία που δέχονται, να μη κάνουν κι εκείνα το ίδιο, αντίθετα να επιχειρούν να γίνουν φίλοι με αυτούς που τα εκφοβίζουν και να μην τους αντιμετωπίζουν με κακία και θυμό αλλά με ανωτερότητα. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενδιαφερθούν και να δραστηριοποιηθούν για την αντιμετώπιση και την αποφυγή του bullying. Ο κόσμος συνήθως ξεσηκώνεται εκείνη τη στιγμή με ένα τραγικό περιστατικό που έρχεται στο φως της δημοσιότητας και μετά ξεχνάει, εφησυχάζετε και αδιαφορεί. Εδώ όμως χρειάζεται συνεχής προσπάθεια για να σταματήσει να διαιωνίζεται το φαινόμενο. Ο Μαρσέλ Προυστ, ένας μεγάλος συγγραφέας είπε ότι η αδιαφορία είναι η μόνιμη μορφή ωμότητας.

Για την ιδέα να γράψει πριν από αρκετό καιρό αυτό το θεατρικό έργο κατά του bullying μας μίλησε και η σύντροφος του Κώστα Βουτσά, Αλίκη Κατσαβού, η οποία κάνει χρόνια θέατρο για παιδιά με τη “ΘΕΑΤΡΟΜΑΘΕΙΑ” :
«Εδώ και πολλά χρόνια παρακολουθώ από κοντά και τις ανάγκες των παιδιών και της εποχής μου. Έβλεπα εδώ αυτό το φαινόμενο να αναπτύσσεται και μέσα από την έρευνα που έκανα, είδα να μελετάται πολύ σοβαρά στο εξωτερικό και εδώ να γίνονται επίσης  τα πρώτα δειλά βήματα της μελέτης του. Στο κομμάτι του θεάτρου όμως δεν υπήρχε πρόταση. Έψαξα στην αρχή όλη την παγκόσμια βιβλιογραφία για να βρω θεατρικά κείμενα για το bullying αλλά δεν υπήρχαν. Οπότε ήταν μονόδρομος για μένα. Έπρεπε να δημιουργήσω ένα κείμενο για το bullying. Οι ανεξέλεγκτες διαστάσεις που έβλεπα να παίρνει το φαινόμενο εδώ και καιρό με γέμιζαν ανησυχία και με οδήγησαν να δραστηριοποιηθώ ενεργά. Μελέτησα τις πιο σύγχρονες παιδαγωγικές οδηγίες για τον τρόπο αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού, ώστε να γράψω το έργο. Εμείς κάνουμε θέατρο όχι δοκίμιο. Και το θέατρο είναι ένα σημαντικό παιδαγωγικό εργαλείο. Το θέατρο με τη ζωντάνια και τη γοητεία του έχει τέτοια δύναμη που καταφέρνει πολλά περισσότερα από απλές συμβουλές στην εκπαίδευση προς τα παιδιά. Έτσι η συγκεκριμένη παράσταση περνάει τα μηνύματα που θέλουμε για το bullying χωρίς να κουράζει. Είναι ένα έργο παιδαγωγικό και ψυχαγωγικό μαζί. Τα παιδιά συμμετέχουν. Η θεατρικότητα και το χιούμορ που βγαίνει είναι γι αυτά μία γοητευτική περιπέτεια που τα οδηγεί σε μια στοχευμένη αρνητική απάντηση στον σχολικό εκφοβισμό.»