Ο Ερντογάν, οι Αφγανοί πρόσφυγες και το πολιτικό… Catch 22

Ενώ περιμένει ένα κύμα Αφγανών μεταναστών η κυβέρνηση της Τουρκίας θα αναγκαστεί να επιλέξει μεταξύ του να πυροδοτήσει ένα κλιμακούμενο αντιμεταναστευτικό κύμα στο εσωτερικό ή να δημιουργήσει ανθρωπιστικές κρίσεις σε άλλες περιοχές. Αμφότερες είναι επιλογές που μπορεί να απειλήσουν την δυνατότητα του κυβερνώντος κόμματος (AKP) να διατηρήσει την εξουσία.

Το Stratfor περιγράφει αυτή την κατάσταση ως ένα πολιτικό «Catch 22», μια κατάσταση δηλαδή εγκλωβισμού στην οποία πρακτικά κάποιος δεν έχει λύση (σ.σ. για παράδειγμα για να βρεις μια συγκεκριμένη δουλειά θα πρέπει να έχεις εμπειρία αλλά για να έχεις εμπειρία θα πρέπει να είχες δουλειά).

Το «catch 22», στον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο και στην αμερικανική αεροπορία, είναι κωδικός διαδικασίας και σημαίνει ότι εάν ο πιλότος ζητήσει να εξεταστεί και να υποστεί τη διαδικασία, δεν είναι τρελός αφού έχει τη φρόνηση και ζητάει να εξεταστεί. Οπότε μπορεί να συνεχίσει να πετάει. Εάν δεν έχει τη φρόνηση να εξεταστεί δε μπορεί ποτέ να ανακαλυφθεί εάν είναι τρελός, οπότε πάλι θα συνεχίζει να πετάει…

Αφότου αντιμετώπισε αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων από τη Συρία και το Αφγανιστάν το 2014-15, το AKP του Ερντογάν εστίασε στο να φιλοξενήσει πρόσφυγες με αντάλλαγμα βοήθεια από την ΕΕ, ενώ παράλληλα τόνιζε το προφίλ του ως ένα παν-ισλαμιστικό κόμμα που φιλοξενεί «φίλους» μουσουλμάνους από χώρες που πλήττονται από πολέμους.

Ο τοπικισμός, όμως, ανεβαίνει στην Τουρκία, όπως προκύπτει από τις διαδηλώσεις κατά των Σύριων που ξέσπασαν στην Άγκυρα στις 11 Αυγούστου. Και ως αποτέλεσμα το AKP βλέπει την προσφυγική του πολιτική να ξεπερνιέται και μια απειλή να διευρύνεται σε ότι αφορά τις επερχόμενες εκλογές που είναι προγραμματισμένες για το 2023.

Η Τουρκία φιλοξενεί ήδη περίπου τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες. Οι περισσότεροι είναι από τη Συρία, ενώ περίπου 120.000 είναι Αφγανοί. Πρόκειται για ένα από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς παγκοσμίως. Το θέμα προκαλεί όλο και περισσότερο αντιπαραθέσεις οι οποίες εντάθηκαν εξαιτίας της οικονομικής κρίσης στη χώρα, καθώς Τούρκοι και πρόσφυγες ανταγωνίζονται για μια από τις περιορισμένες θέσεις εργασίας.

Το AKP τώρα αναζητά εναγωνίως πολιτικές λύσεις μπροστά στο αναμενόμενο νέο κύμα Αφγανών προσφύγων. Για να περιορίσει τις ροές η κυβέρνηση πρόσφατα ενέκρινε την κατασκευή ενός φράχτη 150 μιλίων στα σύνορα με το Ιράν. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα διατηρεί ανοικτές τις επιλογές της για μια αναθεώρηση της συμφωνίας με την ΕΕ για το προσφυγικό.

Εν μέσω του ρευστού τοπίου που είχε διαμορφωθεί στο Αφγανιστάν τους προηγούμενους μήνες, οι τουρκικές αρχές ήδη καταγράφουν αύξηση στους αριθμούς των προσφύγων που προσπαθούν να μπουν στο έδαφος της χώρας μέσω του Ιράν. Χιλιάδες αναμένονται τις επόμενες εβδομάδες μετά την κατάληψη της Καμπούλ.

Ανεξάρτητα από τις πολιτικές επιλογές του AKP, όμως, το προσφυγικό ζήτημα θα υπονομεύει όλο και περισσότερο την στήριξη που απολαμβάνει στο εσωτερικό της χώρας. Η Τουρκία ίσως επιχειρήσει να μπλοκάρει τα νέα κύματα, ώστε να μην μπουν στη χώρα περισσότεροι πρόσφυγες, αλλά αν το κάνει θα χάσει δημοτικότητα στις τάξεις των Τούρκων Ισλαμιστών και άλλων θρησκευόμενων πολιτών που θα θεωρήσουν ότι η Άγκυρα γυρίζει την πλάτη της σε Μουσουλμάνους.

Αν ανοίξει τα σύνορα σε νέους πρόσφυγες, θα υποδαυλίσει το αντι-μεταναστευτικό αίσθημα, δεδομένου ότι δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτοί θα μπορέσουν να επιστρέψουν στο Αφγανιστάν και δεν θα γίνουν μόνιμο βάρος για την τουρκική οικονομία και την αγορά εργασίας.

Η υποδοχή περισσότερων μεταναστών δημιουργεί τον κίνδυνο να ξεσπάσουν περισσότερες ταραχές, όπως αυτές της 11ης Αυγούστου, υπονομεύοντας περαιτέρω την ασφάλεια και μειώνοντας την πολιτική στήριξη στο AKP.

Η Τουρκία έχει λίγα κίνητρα ώστε να στείλει πρόσφυγες στην Ευρώπη, καθώς προχωρώντας σε κάτι τέτοιο θέτει σε κίνδυνο τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα πολύτιμα για αυτή κονδύλια. Η ΕΕ μπορεί άλλωστε να προσφέρει περισσότερα κεφάλαια για να συγκρατήσει ένα νέο κύμα Αφγανών προσφύγων.

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αντιπολιτευόμενα κόμματα, όπως το CHP ήδη αντλούν ψηφοφόρους από το AKP και τον σύμμαχό του, το υπερεθνικιστικό MHP. Το τελευταίο χάνει ψηφοφόρους και από το επίσης υπερεθνικιστικό Iyi.

Σε μια προσπάθεια να βρει μια πολιτική στρατηγική ενώπιων της άφιξης νέων Αφγανών προσφύγων, η Τουρκία ίσως προκαλέσει ανθρωπιστική κρίση εφόσον επιλέξει να μπλοκάρει την είσοδό τους στη χώρα ή να προχωρήσει σε απελάσεις. Αν κλείσει τα σύνορα, οι Αφγανοί πιθανότατα θα εγκλωβιστούν στο Ιράν, το οποίο αντιμετωπίζει έξαρση της πανδημίας Covid-19 και ήδη φιλοξενεί, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περί τα 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες, κυρίως Αφγανούς. Παράλληλα, το Ιράν, λόγω των κυρώσεων, δεν έχει την στήριξη της Δύσης ώστε να στηρίξει ένα νέο κύμα προσφύγων με τα ίδια στάνταρντ που μπορεί να το κάνει η Τουρκία.

Επιπρόσθετα, καθώς το αντιπροσφυγικό αίσθημα φουντώνει, η Άγκυρα ίσως δελεαστεί να μετεγκαταστήσει κάποιους Σύριους στις περιοχές που έχει υπό τον έλεγχό της στη χώρα. Μια τέτοια κίνηση ωστόσο θα δημιουργούσε ισχυρή αντίδραση από τους ίδιους τους Σύριους που ανησυχούν για το ότι εν τέλει ο στρατός της Δαμασκού θα ανακαταλάβει αυτές τις περιοχές.