Harvard Business Review: «Μαύρα μαντάτα» για την παγκόσμια οικονομία το 2023

Τον Οκτώβριο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημοσίευσε τις ετήσιες οικονομικές προοπτικές, προβλέποντας αδύναμη ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο το 2023.

Έδωσε ιδιαίτερη έμφαση σε τρία ζητήματα:

• τον υψηλό πληθωρισμό και τον περιορισμό ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες
• την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία
• τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις του Covid -ιδίως στην Κίνα.

Το περιοδικό Harvard Business Review (HBR) του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ ρώτησε τρεις εμπειρογνώμονες τι να περιμένουμε για την οικονομία το 2023.

Ο Μιχίρ Ντεσάι, καθηγητής οικονομικών στο Harvard Business School, η Κάρεν Ντινάν, καθηγήτρια στο Χάρβαρντ και ανώτερη συνεργάτης στο Ινστιτούτο Peterson για τα Διεθνή Οικονομικά, και ο Ματ Κλέιν, οικονομικός δημοσιογράφος και συγγραφέας του ενημερωτικού δελτίου “The Overshoot”, απαντούν για τις σημαντικότερες προκλήσεις της επόμενης χρονιάς.

Πρόκληση Νο1: Πληθωρισμός

«Ζήσαμε μια σεισμική αλλαγή στα επιτόκια την οποία ακόμη χωνεύουμε» αναφέρει ο Μιχίρ Ντεσάι, απαντώντας για την πρόκληση του πληθωρισμού. «Ενώ οι ανεξέλεγκτες πτυχές του πληθωρισμού έχουν βελτιωθεί, βρισκόμαστε πολύ μακριά από ένα βιώσιμο ποσοστό πληθωρισμού. Η τελική ώθηση προς βιώσιμα επίπεδα πληθωρισμού θα απαιτήσει μεγαλύτερη περίοδο σταθερά υψηλότερων επιτοκίων από ό,τι φαντάζονται οι άνθρωποι. Με άλλα λόγια: η επίτευξη πληθωρισμού 4-5% θα συμβεί μέχρι τον Μάιο του 2023, αλλά η επιστροφή στον πληθωρισμό 2%-3% θα διαρκέσει περισσότερο και θα είναι πιο επώδυνη».

«Τα καλά νέα είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθωρισμού που αποδίδεται σε εφάπαξ παράγοντες φαίνεται να έχει αρχίσει να εξαλείφεται» σημειώνει ο Ματ Κλέιν. «Ο συνολικός πληθωρισμός πιθανότατα κορυφώθηκε το καλοκαίρι. Τα κακά νέα είναι ότι φαίνεται επίσης να υπήρξε μια μέτρια άνοδος του υποκείμενου ρυθμού πληθωρισμού από περίπου 2% ετησίως σε 4-5% ετησίως».

Πρόκληση Νο2: Πιθανότητα ανόδου της ανεργίας

«Η αγορά εργασίας παραμένει αξιοσημείωτα ισχυρή και φαίνεται αναπόφευκτη η αποδυνάμωσή της» προειδοποιεί ο Μιχίρ Ντεσάι. «Το μόνο ερώτημα είναι ο ρυθμός και η σοβαρότητα αυτής της αποδυνάμωσης. Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι μια πιθανή μείωση της κατανάλωσης. Οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν υψηλότερες τιμές, υψηλότερα επιτόκια, μειωμένα ποσοστά αποταμίευσης, περισσότερο δανεισμό και χαμηλότερα επίπεδα πλούτου. Προς το παρόν, οι καταναλωτικές δαπάνες έχουν αντέξει. Καθώς η οικονομία επιβραδύνεται, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε μια μεγαλύτερης διάρκειας ύφεση με βασικό παράγοντα τον καταναλωτή και κατ΄επέκταση απώλειες στις θέσεις εργασίας. Αυτές θα αφορούν πιθανότατα στους υπαλλήλους».

«Ένα πιο πιθανό σενάριο είναι ότι το ποσοστό ανεργίας θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά για να μειωθούν οι μισθολογικές πιέσεις επαρκώς ώστε να αφαιρεθεί ο υπερβολικός πληθωρισμός από το σύστημα» προειδοποιεί η Κάρεν Ντινάν.

«Στις ΗΠΑ, η αύξηση των μισθών ήταν ασυνήθιστα γρήγορη επειδή πολλοί άνθρωποι άλλαζαν θέσεις εργασίας, αλλά αυτή η εναλλαγή θα εξαφανιστεί από μόνη της» εκτιμά ο Ματ Κλέιν. «Η αύξηση των μισθών είναι ασυνήθιστα γρήγορη, επειδή πάρα πολλοί άνθρωποι απασχολούνται και αισθάνονται ασφαλείς ως προς την ικανότητά τους να βρουν μια νέα θέση εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι ο πληθωρισμός θα εξαφανιστεί μόνο αν πολλοί άνθρωποι χάσουν τη δουλειά τους» είναι η “σκοτεινή” εκτίμησή του.

Πρόκληση Νο3: O πόλεμος στην Ουκρανία

«Ο πόλεμος στην Ουκρανία παραμένει μια βασική παράμετρος επηρεασμού για την παγκόσμια οικονομία» αναφέρει η Κάρεν Ντινάν. «Το πιο σημαντικό κανάλι είναι ότι η περιορισμένη παροχή ρωσικού φυσικού αερίου έχει δημιουργήσει ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη. Η κρίση αυτή φαίνεται να έχει οδηγήσει ορισμένες ευρωπαϊκές οικονομίες σε ύφεση και αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο για τις οικονομίες αυτές, αλλά και για τους εμπορικούς τους εταίρους».

«Ο οικονομικός αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία για τον υπόλοιπο κόσμο κορυφώθηκε πιθανότατα το καλοκαίρι, αν όχι νωρίτερα» εκτιμά ο Ματ Κλέιν. «Η ζημία που έχει προκληθεί έχει ως επί το πλείστον ενσωματωθεί για όλους, εκτός της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Τούτου λεχθέντος, υπάρχει περιθώριο τόσο για θετικές εκπλήξεις (μια δίκαιη ειρηνευτική διευθέτηση) όσο και για αρνητικές (μια σημαντική κλιμάκωση του πολέμου)».

Πρόκληση Νο4: Ο κίνδυνος πτωχεύσεων

Στους παράγοντες που επίσης πρέπει να παρακολουθούνται στενά ο Μιχίρ Ντεσάι προσθέτει τον κίνδυνο πτωχεύσεων. «Υπάρχει η πιθανότητα οι εταιρείες που αναζητούν εξωτερική χρηματοδότηση (είτε εταιρείες με μόχλευση, είτε εταιρείες υψηλής ανάπτυξης, μη κερδοφόρες εταιρείες) να δυσκολευτούν και να προκαλέσουν οικονομική δυσπραγία και πτωχεύσεις σε υψηλό ποσοστό» προειδοποιεί και προσθέτει: «Επίσης, η ευθραυστότητα των αναδυόμενων αγορών λόγω της αύξησης των επιτοκίων είναι ένας υποτιμημένος κίνδυνος».

«Τα υψηλότερα επίπεδα κρατικού χρέους που θα προκύψουν από την πανδημία είναι δυνητικά μια μεγάλη υπόθεση» σημειώνει η Κάρεν Ντινάν. «Οι περισσότερες χώρες παρουσίασαν μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα το 2020 και το 2021 λόγω των μειωμένων φορολογικών εσόδων και των υψηλότερων επιπέδων κρατικών δαπανών. Και με την αύξηση των επιτοκίων σε παγκόσμιο επίπεδο, πολλές χώρες -ιδιαίτερα οι χώρες με χαμηλότερο εισόδημα- είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην πληρωμή του χρέους τους. Ένα κύμα αθέτησης πληρωμών κρατικού χρέους δεν θα ήταν μόνο σκληρό για τις χώρες που θα αθετήσουν τις υποχρεώσεις τους, αλλά δυνητικά θα προκαλούσε μεγάλη αναστάτωση στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές».  

2023: Τα αισιόδοξα σενάρια

«Η εξαιρετικά αισιόδοξη περίπτωση είναι ότι ο πληθωρισμός μετριάζεται πολύ γρήγορα και επιστρέφουμε στον πληθωρισμό του 2% στις αρχές του επόμενου έτους, επιτρέποντας μια μικρότερη περίοδο υψηλών επιτοκίων και χωρίς σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας» λέει ο Μιχίρ Ντεσάι. «Αυτό εμένα μου φαίνεται ένα φανταστικό σενάριο, αν και είναι αξιοσημείωτο πόσο ενσωματωμένη είναι αυτή η άποψη σήμερα».

«Κατά την άποψή μου, μια ήπια προσγείωση – δηλαδή μια τιθάσευση του πληθωρισμού χωρίς σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας – θα ήταν ένα πραγματικά καλό αποτέλεσμα» υποστηρίζει η Κάρεν Ντινάν. «Αν ο πληθωρισμός για το 2023 καταφέρει να μειωθεί στο 3% χωρίς σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας, θα το θεωρούσα πολύ καλό αποτέλεσμα για τις ΗΠΑ. Μέρος της Ευρώπης βρίσκεται πιθανώς ήδη σε ύφεση λόγω της ενεργειακής κρίσης, αλλά αυτές οι υφέσεις είναι πιθανό να είναι ήπιες αν ο πόλεμος στην Ουκρανία τερματιστεί σχετικά γρήγορα».

«Το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη είναι ότι ο υποκείμενος πληθωρισμός να αρχίσει να υποχωρεί από μόνος του και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να είναι αρκετά ευέλικτοι ώστε να προσαρμοστούν ανάλογα» εκτιμά ο Ματ Κλέιν. «Γενικότερα, τα πράγματα θα είναι καλύτερα αν οι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής θυμούνται ότι ο στόχος είναι να βρεθούν τρόποι ώστε οι άνθρωποι να παράγουν περισσότερα, όχι να καταναλώνουν λιγότερα. Αν η Ρωσία αποχωρήσει από την Ουκρανία και ξεμπλοκάρει τη ροή των εμπορευμάτων αυτό θα βοηθούσε πολύ».

2023: Τα απαισιόδοξα σενάρια

«Η απαισιόδοξη περίπτωση είναι ο επίμονος πληθωρισμός άνω του 5% καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023 λόγω ενός σπιράλ μισθών-τιμών που σημαίνει ότι τα επιτόκια πρέπει να παραμείνουν υψηλά για πολύ περισσότερο καιρό» εξηγεί ο Μιχίρ Ντεσάι. Οι μετοχές συνεχίζουν να πέφτουν επειδή η προοπτική της μείωσης των εταιρικών κερδών και των επίμονα υψηλότερων επιτοκίων δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί πλήρως στις τιμές.»

«Οι περισσότερες από τις ανησυχίες μου έχουν να κάνουν με τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων και τις χρηματοπιστωτικές αγορές» λέει η Κάρεν Ντινάν. «Οι αυστηρότερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες έχουν οδηγήσει σε μεγάλες μειώσεις στις τιμές των μετοχών, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσο περαιτέρω θα μπορούσαν να πέσουν, ιδίως εάν η Fed προχωρήσει σε σύσφιξη περισσότερο από ό,τι αναμένεται σήμερα. Οι τιμές των κατοικιών εκτινάχθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Δεν γνωρίζουμε πόσο ]αυτή η αύξηση αντανακλά μια θεμελιώδη μεταβολή των αξιών ή αν πρόκειται για μια φούσκα, οπότε είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόσο θα πέσουν καθώς οι συνθήκες στεγαστικής πίστης σφίγγουν. Και, όπως ανέφερα προηγουμένως, υπάρχει πραγματική πιθανότητα διαταραχής της χρηματοπιστωτικής αγοράς από τις αθετήσεις κρατικών χρεών. Η ασθενέστερη ανάπτυξη στην Κίνα αποτελεί επίσης πηγή κινδύνου. Οι μεγάλης κλίμακας διακοπές λειτουργίας λόγω Covid στην Κίνα μπορεί να έχουν μείνει πίσω μας, αλλά υπάρχει μια μεγάλη πτώση των ακινήτων που απειλεί να συμπιέσει σημαντικά την οικονομική δραστηριότητα το 2023 εκεί. Με την Κίνα να αποτελεί τόσο μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, θα μπορούσαν να υπάρξουν σημαντικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλες χώρες».

«Ο άλλος μεγάλος αρνητικός κίνδυνος είναι ότι ο κόσμος να αντιμετωπίσει κάποια νέα δυσάρεστη έκπληξη. Η παγκόσμια οικονομία σήμερα θα έμοιαζε εντελώς διαφορετική αν δεν υπήρχε ο κορωνοϊός και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ποιος ξέρει τι άλλο μπορεί να συμβεί;» αναρωτιέται ο Ματ Κλέιν.