Handelsblatt: Πληροφοριοδότες, αυτοκτονίες, κρατικές ενισχύσεις – Η υπόθεση Credit Suisse σε επτά πράξεις

Εκτενές άρθρο φιλοξενεί η Handelsblatt σε σχέση με την κρίση της Credit Suisse. Σύμφωνα με όσα χαρακτηριστικά αυτό αναφέρει ήταν Τετάρτη της περασμένης εβδομάδας, κατά τη διάρκεια επενδυτικού συνεδρίου της Morgan Stanley στο Λονδίνο, όταν ο διαχειριστής κεφαλαίων αισθάνεται ότι βρίσκεται σε… λάθος ταινία.

Ο επικεφαλής της μεγάλης τράπεζας BNP μόλις μιλάει, όταν οι αναφορές για ένα ασυνήθιστο χρηματιστηριακό κραχ κάνουν το γύρο του κόσμου. Η τιμή της μετοχής της Credit Suisse πέφτει και πέφτει και πέφτει, μέχρι που γύρω στο μεσημέρι έχει χάσει το 31% της αξίας της.

Η κατάσταση του θύμισε μια βασική σκηνή της ταινίας “The Big Short” για τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αναφέρει ο επενδυτής. Σε αυτήν, ένας διευθυντής τράπεζας κάθεται σε ένα πάνελ συζήτησης και αποσιωπά την κατάσταση του κλάδου, όταν ξαφνικά ξεσπούν ταραχές στο ακροατήριο και οι ακροατές παρακολουθούν την πτώση της μετοχής της Lehman Brothers στα Blackberries τους. Αυτό συνέβη το 2008 και ακολούθησε η μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση από τα τέλη της δεκαετίας του 1920.

Οι παραλληλισμοί και μόνο προκάλεσαν ανατριχιαστικά συναισθήματα στις χρηματοπιστωτικές αγορές για το υπόλοιπο της εβδομάδας. Για να είμαστε σίγουροι, η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας παρενέβη το βράδυ της Πέμπτης. Παρείχε στην Credit Suisse, μία από τις 30 μεγαλύτερες και συνεπώς συστημικά σημαντικές τράπεζες στον κόσμο, έκτακτα δάνεια ύψους 50 δισεκατομμυρίων φράγκων. Αλλά αυτό έσπειρε σπόρους αμφιβολίας.

Εξάλλου, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ελβετίας, άλλοτε συνώνυμο της σταθερότητας και της ασφάλειας, είναι η πρώτη συστημικά σημαντική τράπεζα μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση που χρειάζεται κρατική στήριξη. Το βράδυ της Παρασκευής, οι Financial Times ανέφεραν ότι η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας και η χρηματοπιστωτική ρυθμιστική αρχή Finma επιδιώκουν την εξαγορά της Credit Suisse από την UBS.

Πόσες τράπεζες, επενδυτές, εποπτικές αρχές και πελάτες αναρωτιούνται από τότε, υπάρχουν ακόμη στον κόσμο που απειλούνται με κάτι παρόμοιο; Αλλά αν ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά, θα δείτε μια τράπεζα που αποτελεί πάνω απ’ όλα μια ειδική περίπτωση. Ένα ίδρυμα, φαινομενικά μεγάλο και ισχυρό, και όμως προβληματικό εδώ και χρόνια. Πάντα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, παρούσα σχεδόν σε κάθε κρίση που ξεπροβάλλει κάπου στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Αλλά πώς γίνεται αυτό; Ένας ελβετικός θεσμός, άρρηκτα συνδεδεμένος με την οικονομική και τεχνολογική άνοδο της χώρας, βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, πέφτοντας από κρίση σε κρίση. Η τράπεζα αποτελεί εδώ και καιρό ένα εθνικό τραύμα, παρόμοιο με την κρατική διάσωση της ανταγωνίστριας UBS κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης ή την πτώχευση της άλλοτε περήφανης εθνικής αεροπορικής εταιρείας Swiss. Όσοι εξετάζουν το ερώτημα πώς θα μπορούσε να έχει φτάσει ως εδώ, βιώνουν ένα δράμα σε επτά πράξεις.

1. Κατασκοπευτικό θρίλερ με θανάσιμο τέλος

Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς πότε ακριβώς η Credit Suisse μπήκε στον κατήφορο. Ωστόσο, οι παρατηρητές επισημαίνουν συχνά το καλοκαίρι του 2019, όταν η σύγκρουση μεταξύ δύο αντρών αναστάτωσε την τράπεζα.

Ο Ίκμπαλ Καν, τότε επικεφαλής της διεθνούς διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, είχε εγκαταλείψει την Credit Suisse και είχε μετακομίσει στον μεγαλύτερο ανταγωνιστή της, την UBS. Ο Τιτζάνε Τιάμ, ο τότε διευθύνων σύμβουλος της Credit Suisse, μάλλον φοβόταν ότι ο Καν θα μπορούσε να κατευθύνει κάποιους από τους πάμπλουτους πελάτες του στον νέο του εργοδότη. Όταν έγινε εμφανής η αλλαγή του Καν, η Credit Suisse κανόνισε, ως εκ τούτου, την εποπτεία του. Και έβαλε έναν άλλο διευθυντή να τον παρακολουθεί την ίδια στιγμή.

Το σκάνδαλο έγινε πρωτοσέλιδο παγκοσμίως ως “Spygate”. Το δράμα κορυφώθηκε με την αυτοκτονία του υπεύθυνου ιδιωτικού ερευνητή. Τον Φεβρουάριο του 2020, ο Τιάμ αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου. Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε αργότερα, η αρχή χρηματοπιστωτικής εποπτείας Finma διατύπωσε σοβαρές κατηγορίες κατά της διοίκησης της τράπεζας. “Οι παρατηρήσεις, ιδίως ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκαν, κρατήθηκαν μυστικές και εν μέρει αποκρύφθηκαν, μαρτυρούν μια ακατάλληλη εταιρική κουλτούρα μεταξύ τμημάτων της επιχειρησιακής διοίκησης εκείνη την εποχή”.

Ήταν μόνο το προοίμιο μιας σειράς επιπλήξεων από τη Finma και αλλαγών στη διοίκηση.

2. Μοιραίες συμφωνίες με μια υποτιθέμενη οικονομική ιδιοφυΐα

Ο διάδοχος του Tιάμ, Τόμας Γκοτστάιν, είχε συμπληρώσει έξι μήνες στην εξουσία όταν ξέσπασε το επόμενο σκάνδαλο. Τον Σεπτέμβριο του 2020, οι “Financial Times” ανέφεραν περίεργες κυκλικές συναλλαγές που αφορούσαν τη μεγάλη ελβετική τράπεζα.

Λειτουργούσε μια σειρά από κεφάλαια με τη βρετανική fintech Greensill. Ο ιδρυτής της, ο Αυστραλός επιχειρηματίας Λεξ Γκρινζιλ, θεωρούνταν οικονομική ιδιοφυΐα. Είχε προφανώς βρει έναν τρόπο να πακετάρει επικίνδυνες βραχυπρόθεσμες εταιρικές χρηματοδοτήσεις σε έντοκα γραμμάτια που μοιάζουν με ομόλογα. Η fintech του είχε αναπτυχθεί ραγδαία, εν μέρει λόγω της συμμετοχής του επενδυτή τεχνολογίας Softbank.

Τα κεφάλαια της Credit Suisse, τα οποία επένδυαν στους τίτλους του Γκρίνζιλ αυξήθηκαν επίσης ραγδαία. Σε περιόδους μηδενικών επιτοκίων, φάνηκε να δημιουργούν αποδόσεις άνω του μέσου όρου με μικρό κίνδυνο.

Τα πρώτα προβλήματα προέκυψαν όταν οι FT αποκάλυψαν ότι η Greensill δάνεισε χρήματα σε πολλές εταιρείες της αυτοκρατορίας της Softbank και ότι η Softbank εισήγαγε κρυφά φρέσκο χρήμα στις νεοφυείς επιχειρήσεις της κατά τη διάρκεια της κρίσης της Κορόνας επενδύοντας σε κεφάλαια της Credit Suisse.

Η καταστροφή της Greensill, ωστόσο, ήταν ότι μια ιαπωνική ασφαλιστική εταιρεία αποφάσισε τον Μάρτιο του 2021 να μην υποστηρίζει πλέον την απερίσκεπτη χρηματοδότηση της fintech. Η Greensill διολίσθησε σε πτώχευση και η Credit Suisse αναγκάστηκε να διαλύσει τα από κοινού διαχειριζόμενα κεφάλαια. Οι επενδυτές έμειναν με μια απώλεια δισεκατομμυρίων.

Για άλλη μια φορά, η χρηματοπιστωτική εποπτική αρχή έδωσε στην τράπεζα ένα καταδικαστικό πιστοποιητικό: Πιστοποίησε “σοβαρές ελλείψεις στη λειτουργική οργάνωση της τράπεζας” και διαπίστωσε επίσης “σοβαρή παραβίαση της ελβετικής εποπτικής νομοθεσίας”.

3. Καταστροφή δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Wall Street

Ο Γκοτστάιν, ωστόσο, δεν πρόλαβε σχεδόν καθόλου να συμβιβαστεί με την πανωλεθρία του Γκρίνζιλ. Μόλις μία εβδομάδα αφότου αναγκάστηκε να διαλύσει τα κεφάλαια, το αφεντικό της Credit Suisse χτυπήθηκε από το επόμενο σκάνδαλο: οι επενδυτικοί τραπεζίτες του στη Wall Street είχαν χορηγήσει τεράστιες πιστωτικές γραμμές στον διαχειριστή hedge fund, Μπιλ Χουάνγκ. Ο τελευταίος είχε δανειστεί χρήματα σχεδόν από ολόκληρη τη Wall Street. Ο Χουάνγκ χρησιμοποίησε τις πιστωτικές γραμμές για να δημιουργήσει κρυφές συμμετοχές σε αμερικανικές εταιρείες μέσων ενημέρωσης και σε κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας που είναι εισηγμένες στις ΗΠΑ μέσω πολύπλοκων χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Η φερόμενη ως παράνομη στρατηγική συναλλαγών απέφερε στον Hwang κέρδη δισεκατομμυρίων με ελάχιστη προσπάθεια. Αλλά όταν μία από τις συμμετοχές του αποφάσισε να αυξήσει αιφνιδιαστικά το κεφάλαιό της, το σύστημα του Hwang κατέρρευσε. Το πρόβλημα της Credit Suisse: Οι τραπεζίτες της ήταν οι τελευταίοι που αντιλήφθηκαν την κατάρρευση.

Ενώ η Goldman Sachs, για παράδειγμα, ρευστοποίησε τις θέσεις του Χουάνγκ χωρίς μεγάλες απώλειες και η UBS επίσης τη γλίτωσε συγκριτικά ελαφρά, η Credit Suisse έχασε περίπου πέντε δισεκατομμύρια δολάρια. Και πάλι, η Finma διερεύνησε την υπόθεση.

Σε μια εσωτερική έκθεση που ανέθεσε η τράπεζα, οι Αμερικανοί δικηγόροι εντόπισαν “αποτυχίες στην αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων” καθώς και “ανεπαρκή εκπλήρωση των εποπτικών καθηκόντων στην επενδυτική τράπεζα και στον τομέα των κινδύνων”.

4. Η καθυστερημένη εκδίκηση ενός δισεκατομμυριούχου

Ο Μπιντσίνα Ίβανισβίλι, δισεκατομμυριούχος και πρώην πρωθυπουργός της Γεωργίας, ήταν πελάτης της τράπεζας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά τελικά έπρεπε να ανακαλύψει ότι ο σύμβουλος του πελάτη του, ο Πατρίς Λεσαντρόν, απέσπαγε εκατομμύρια για τον εαυτό του.

Ο τραπεζίτης της Credit Suisse έκανε όλο και πιο τολμηρά στοιχήματα με τα περιουσιακά στοιχεία του Ιβανισβίλι για να καλύψει την υπεξαίρεση και τις ζημίες – μέχρι που η απάτη αποκαλύφθηκε το 2015.

Ο Λεσαντρόν καταδικάστηκε και αργότερα αυτοκτόνησε. Αλλά η τράπεζα δεν ήθελε να πληρώσει τις ζημιές – έως και ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Διεξήγαγε μια σκληρή νομική μάχη με τον πρώην κορυφαίο πελάτη της. Για χρόνια δεν συνέβαινε σχεδόν τίποτα, αλλά την πιο ακατάλληλη στιγμή για την Credit Suisse, ήρθε κίνηση στην υπόθεση.

Το καλοκαίρι του 2021, δημοσιοποιήθηκε μια μυστική έκθεση της Finma. Για άλλη μια φορά, η Credit Suisse έγινε πρωτοσέλιδο εξαιτίας της αποτυχίας των εσωτερικών ελέγχων. Παγιώθηκε η εικόνα μιας εταιρικής κουλτούρας που καθοδηγείται από την απληστία για κέρδος. Στο τέλος, η τράπεζα αναγκάστηκε να καταβάλει στον Ιβανισβίλι αποζημίωση 500 εκατομμυρίων δολαρίων λόγω μιας απόφασης στις Βερμούδες – και ο δισεκατομμυριούχος εξακολουθεί να μηνύει.

5. Πτώση του λευκού ιππότη

Η τράπεζα θέλησε να αφήσει οριστικά πίσω της αυτή την κουλτούρα, στην οποία η επίγνωση του κινδύνου δεν παίζει κανένα ρόλο, το κέρδος προς ίδιον όφελος όμως πολύ περισσότερο. Κανένας τραπεζίτης δεν επρόκειτο να ενσαρκώσει αυτή την αλλαγή εικόνας περισσότερο από τον Αντόνιο Χόρτα – Οσόριο. Ο Πορτογάλος είχε αντικαταστήσει στις αρχές του 2021 τον Ουρς Ρόνερ στη θέση του επικεφαλής της εποπτείας, ο οποίος παρακολουθούσε επί χρόνια τα τεκταινόμενα των τραπεζιτών της Credit Suisse. Ο νέος πρόεδρος υποσχέθηκε κατά την ανάληψη των καθηκόντων του ότι ήθελε να προωθήσει μια κουλτούρα που “εστιάζει την προσοχή στην προσωπική ευθύνη και τη λογοδοσία”.

Ως διευθύνων σύμβουλος της βρετανικής Lloyds Bank, ο Χόρτα – Οσόριο είχε αποκτήσει τη φήμη ενός άριστου αναδιοργανωτή και προσιτού τραπεζίτη. Η βασίλισσα τον χρίστηκε ακόμη και ιππότη. Αλλά η αποτυχία του Χόρτα – Οσόριο να τηρήσει τα δικά του ηθικά πρότυπα έγινε η καταστροφή του.

Στη μέση της κρίσης του κορονοϊού, ο Χόρτα – Οσόριο πέταξε στον τελικό του κλασικού τένις Wimbledon με το τζετ της εταιρείας και παραβίασε επανειλημμένα τους κανονισμούς καραντίνας του κορονοϊού. Είχε πλέον τη φήμη ενός τραπεζίτη που δεν έχει επαφή με τους κανονισμούς και χρησιμοποιεί το ιδιωτικό τζετ της εταιρείας για να επιδοθεί στο χόμπι του.

Στις αρχές Ιανουαρίου του 2022, ήταν σαφές: ο Χόρτα – Οσόριο, ο οποίος είχε έρθει στην Credit Suisse ως “λευκός ιππότης”, δεν μπορούσε να κρατηθεί. Επειδή η τράπεζα παρήγαγε κυρίως προειδοποιήσεις κερδών και ζημίες δισεκατομμυρίων, ο διευθύνων σύμβουλος Γκοτστάιν έπρεπε επίσης να φύγει λίγους μήνες αργότερα.

6. Ένα νέο ξεκίνημα με έξοδο πελατών

Αφού η Credit Suisse αντικατέστησε την ανώτατη διοίκησή της δύο φορές μέσα σε δύο χρόνια, οι ελπίδες στηρίχθηκαν σε δύο έμπειρους και απαλλαγμένους από σκάνδαλα τραπεζίτες: τον πρόεδρο, Άξελ Λέμαν και τον διευθύνοντα σύμβουλο Ούλριχ Κέρνερ. Όμως ο Kέρνερ ξεκίνησε ως CEO της Credit Suisse τον Ιούλιο του 2022 με μια μοιραία λανθασμένη εκτίμηση: ότι οι πελάτες, οι επενδυτές και η αγορά θα του έδιναν τον χρόνο που χρειαζόταν για να διαμορφώσει μια νέα στρατηγική για την τράπεζα.

Ο Ελβετός με γερμανικές ρίζες έδωσε στον εαυτό του τρεις μήνες για να το σκεφτεί. Αλλά τον Οκτώβριο του 2022, σε αυτή τη φάση της στρατηγικής αβεβαιότητας έσκασαν φήμες, που διαδόθηκαν κατά εκατομμύρια μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ότι επίκειται η κατάρρευση της τράπεζας. Ήταν καθαρή εικασία – αλλά οδήγησε τους πελάτες σε όλο τον κόσμο να αποσύρουν δισεκατομμύρια.

Το κοινό έμαθε πόσο επισφαλής ήταν η κατάσταση μόλις στις αρχές του 2023. Η τράπεζα αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι οι πελάτες είχαν αποσύρει 110 δισεκατομμύρια ελβετικά φράγκα μέσα σε λίγες εβδομάδες – περίπου το ένα τρίτο των συνολικών καταθέσεων. Για σύντομο χρονικό διάστημα, ένας σημαντικός δείκτης που μετρά τη ρευστότητα μιας τράπεζας έπεσε κάτω από το ελάχιστο ρυθμιστικό όριο. 2022, η τράπεζα έκλεισε με τη μεγαλύτερη ζημία της από την εποχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης.

7. Το προτελευταίο ντόμινο

Μετά τη φυγή των πελατών στα τέλη του 2022, οι καταθέσεις και η ρευστότητα της Credit Suisse τέθηκαν υπό αυξημένο έλεγχο από τις αγορές. Η κατάρρευση της Silicon Valley Bank το περασμένο Σαββατοκύριακο, που προκλήθηκε από ζημία δισεκατομμυρίων δολαρίων και επακόλουθο bank run, προκάλεσε πρόσθετη νευρικότητα. Η Credit Suisse αναγκάστηκε επίσης να αναβάλει τη δημοσίευση των ετήσιων οικονομικών καταστάσεών της κατά μία εβδομάδα λόγω παρέμβασης της αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς.

Σε αυτό το πλαίσιο, μια ατυχής δήλωση ενός μεγάλου μετόχου της Σαουδικής Αραβίας έμοιαζε με το προτελευταίο ντόμινο. Ο Αμάρ Κουντέρι, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Saudi National Bank, δήλωσε σε συνέντευξή του στην τηλεόραση του Bloomberg την Τετάρτη, όταν ρωτήθηκε αν οι Σαουδάραβες ήταν διατεθειμένοι να εισφέρουν νέα κεφάλαια σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης: “Η απάντηση είναι απολύτως όχι, για πολλούς λόγους, με τον απλούστερο να είναι ρυθμιστικός και νομικός”. Ως αποτέλεσμα, η τιμή της μετοχής κατέρρευσε κατά 31% κατά διαστήματα την περασμένη Τετάρτη.

Η Credit Suisse αναγκάστηκε να ζητήσει από την Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας στήριξη σε ρευστότητα. Ο διευθύνων σύμβουλος της Credit Suisse, Ούλριχ Κέρνερ καθησύχασε το προσωπικό και τους πελάτες: “Τα μέτρα αυτά ενισχύουν περαιτέρω τον ισολογισμό και την κεφαλαιακή μας θέση”.

Επίλογος

Μπορεί όμως αυτό να είναι αρκετό; Εξάλλου, ο ίδιος ο Κέρνερ είχε ήδη επικαλεστεί τη δύναμη της τράπεζάς του την Τρίτη – για να ζητήσει λίγο αργότερα βοήθεια από την κεντρική τράπεζα. Σε κάθε περίπτωση, οι θετικές επιπτώσεις της διάσωσης στις τιμές των μετοχών και των ομολόγων της Credit Suisse είχαν ήδη εξατμιστεί εν μέρει μέχρι την Παρασκευή. Το μέλλον της τράπεζας βρίσκεται στα χέρια των πολιτικών και των χρηματοπιστωτικών εποπτικών αρχών.

“Το κατά πόσον οι καταθέτες καθησυχάζονται επαρκώς ώστε να αναχαιτίσουν τις εκροές τις επόμενες ημέρες είναι ένα βασικό ερώτημα κατά την άποψή μας”, δήλωσε την Παρασκευή η Φρεντερίκ Καρίερ, επικεφαλής επενδυτικής στρατηγικής της RBC Wealth Management. Και ο αναλυτής Ντάνιελ Μπόσαρνττης Luzerner Kantonalbank προσθέτει: “Αλλά οι αγορές δεν φαίνεται να το εμπιστεύονται πραγματικά”. Όγδοη πράξη του δράματος; Δεν αποκλείεται.