Γκίντεον Ράχμαν: Ο μεγάλος φόβος της Ρωσίας, η «επανάσταση» και το «δόγμα Σινάτρα»

Ο Ρώσος πρόεδρος γύρισε τη χώρα του πίσω στον ιμπεριαλισμό, στην απολυταρχία και στην απομόνωση της σοβιετικής περιόδου, γράφει ο αρθρογράφος των Financial Times Γκίντεον Ράχμαν, στον οποίο η Ρωσία επέβαλε κυρώσεις.

Συγχαρητήρια/συλλυπητήρια που μπήκες στη λίστα των ρωσικών κυρώσεων», έγραφε το μήνυμα ενός συναδέλφου. Έτσι έμαθα πως πλέον βρίσκομαι στη λίστατων εχθρών του Κρεμλίνου και ότι μου έχει απαγορευτεί η είσοδος στη Ρωσία.

Η διαπίστωση πως ίσως έχω κάνει την τελευταία μου επίσκεψη στη χώρα με έκανε να θυμηθώ το πρώτο μου ταξίδι το 1987. Έχω την αίσθηση πως η Ρωσία έχει κάνει τον κύκλο της και έχει επιστρέψει στον αυταρχισμό, στην επιθετικότητα και στην απομόνωση που καθόριζε τη σοβιετική εποχή.

Το 1987, η Σοβιετική Ένωση ήταν στα τελευταία της -αν και δεν το γνωρίζαμε αυτό τότε. Βρισκόμουν στη Μόσχα για να καλύψω τις διαπραγματεύσεις για τα εξοπλιστικά μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Το μεγάλο θέμα για τους τοπικούς ανταποκριτές ήταν το άνοιγμα των πρώτων ιδιωτικών εστιατορίων στη χώρα. Τα πράγματα άλλαζαν και αυτό αντικατοπτριζόταν στον σχεδόν παιχνιδιάρικο τρόπο του Gennadi Gerasimov, του τότε Σοβιετικού εκπροσώπου.

Ήταν ο κλασικός Gerasimov, που αργότερα χρησιμοποίησε ένα αστείο για να ανακοινώσει ουσιαστικά το τέλος του σοβιετικού ιμπεριαλισμού. Το δόγμα Brezhnev ήταν ο κωδικός για το αυτοδιακηρυγμένο δικαίωμα της Μόσχας να εισβάλει στους γείτονές της, για να διασφαλίσει πως παραμένουν στην τροχιά του Κρεμλίνου. Ερωτηθείς το 1989 αν αυτό εξακολουθεί να ισχύει, ο Gerasimov απάντησε πως αντικαταστάθηκε από το «δόγμα Sinatra» -από τούδε και στο εξής, ο καθένας θα μπορούσε να το κάνει με τον δικό του τρόπο.

Αυτή η εξέλιξη άφησε άναυδο τον νεαρό  Βλαντίμιρ Πούτιν, που τότε ήταν πράκτορας της KGB τοποθετημένος στην Ανατολική Γερμανία. Αργότερα θυμόταν με πικρία πως καθώς κατέρρεε γύρω του το κομμουνιστικό καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, ζήτησε στρατιωτική στήριξη, για να πάρει την απάντηση πως «η Μόσχα σιωπά».

Μέχρι να αρχίσω να επισκέπτομαι τη Ρωσία πιο συχνά – από το 2004 περίπου και μετά -, ο Πούτιν είχε αναλάβει την εξουσία. Επιφανειακά, η χώρα είχε γίνει αγνώριστη. Το National Hotel, κοντά στο Κρεμλίνο -ένα σοβιετικού στιλ αχούρι όταν είχα μείνει εκεί το 1987-, ήταν τώρα υπερβολικά χλιδάτο και ακριβό για να το σκεφτώ. Το άγαλμα του Φέλιξ Εντούντοβιτς Ντζερζίνσκι, του ιδρυτή της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας, είχε απομακρυνθεί από το κέντρο της Μόσχας και είχε τοποθετηθεί σε ένα πάρκο με ριγμένα μνημεία.

Η μετάβαση από τον δεσποτισμό στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό συμβολιζόταν με την αλλαγή της τύχης της οικογένειας Σολζενίτσιν. Ο Αλεξάντρ Ισάγεβιτς Σολζενίτσιν είχε κερδίσει βραβείο Νόμπελ για τα μυθιστορήματά του αναφορικά με τα σοβιετικά γκούλαγκ και εξορίστηκε. Ο γιος του Γερολάι είναι τώρα σύμβουλος της McKinsey, με έδρα στη Μόσχα.

Αλλά το γεγονός πως τόσα πολλά είχαν αλλάξει από την κομμουνιστική εποχή, το έκανε πολύ εύκολο να παραβλέψει κανείς το πόσα πολλά είχαν παραμείνει τα ίδια. Κάτω από την καταναλωτική δυτική επιφάνεια, ο αυταρχισμός, η βία και ο ιμπεριαλισμός εξακολουθούσαν να είναι θεμελιώδη για τον τρόπο διακυβέρνησης του Πούτιν.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος εξακολουθούσαν να διώκονται και κάποιες φορές να σκοτώνονται. Ο Μπόρις Νέμτσοφ, κορυφαίος φιλελεύθερος τον οποίο συνάντησα και στη Μόσχα και στο Λονδίνο, δολοφονήθηκε λίγα μέτρα από το Κρεμλίνο το 2015. Η Ρωσία εισέβαλε στη γειτονική Γεωργία το 2008 και επιτέθηκε στην Ουκρανία το 2014, προσαρτώντας την Κριμαία. Όπως έδειξαν ξεκάθαρα αυτές οι πράξεις, ο Πούτιν και οι ακόλουθοί του στην πραγματικότητα ποτέ δεν αποδέχθηκαν την ανεξαρτησία των χωρών που κάποτε ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Χώρες όπως η Πολωνία, που κάποτε ήταν στο ευρύτερο σοβιετικό μπλοκ, ανησυχούν πως τα ρωσικά ιμπεριαλιστικά ένστικτα εξακολουθούν να αφορούν και αυτές.

Ο Φιοντόρ Λουκάνοφ, ακαδημαϊκός προσκείμενος στον Ρώσο ηγέτη, μου είπε κάποτε ότι ο Πούτιν καθοδηγείται πάνω απ’ όλα από τον φόβο ότι η Ρωσία, για πρώτη φορά μετά από αιώνες, μπορεί να χάσει το status της μεγάλης δύναμης. Με μια οικονομία που κατατάσσεται στην 11η θέση στον κόσμο (μετρούμενη με το ονομαστικό ΑΕΠ), οι εναπομείνασες αξιώσεις μεγάλης ισχύος του Κρεμλίνου βασίζονται στη στρατιωτική ισχύ της χώρας και στα πυρηνικά της όπλα.

Η λατρεία της ελίτ για τον πόλεμο μου έγινε ξεκάθαρη το 2014, σε μια συνομιλία στο ρωσικό κοινοβούλιο με τον Βιάτσεσλαβ Νικόνοφ, μέλος της Δούμας και εγγόνο του Βιατσεσλάβ Μιχάηλοβιτς Μολότοφ, ο οποίος ήταν υπουργός Εξωτερικών του Στάλιν. Όταν συζητήσαμε για τη σχέση της Ρωσίας με τις χώρες BRIC, στις οποίες περιλαμβάνεται η Βραζιλία, ο Νικόνοφ μού είπε ότι υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα με τη Βραζιλία ως σύμμαχο: «Δεν καταλαβαίνουν τον πόλεμο. Έχουν κάνει μόνο έναν πόλεμο στην ιστορία τους». «Και αυτό έγινε με την Παραγουάη», πρόσθεσε περιφρονητικά. Όπως το έβλεπε ο Νικόνοφ, η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν ήταν ένα μέτριο βήμα: «Ο Μολότοφ θα είχε εισβάλει στην Ουκρανία και θα την είχε πάρει σε μία εβδομάδα».

Ο Πούτιν, στην πραγματικότητα, είχε την ίδια αλαζονεία και επιθετικότητα προς την Ουκρανία. Τον οδήγησε να υποτιμήσει επικίνδυνα την αντίσταση που θα συναντούσε η Ρωσία, όταν εξαπέλυσε μια πλήρους κλίμακας εισβολή φέτος.

Στην εποχή του Πούτιν, όπως και στη σοβιετική εποχή, ο ιμπεριαλισμός στο εξωτερικό πάει χέρι χέρι με την καταπίεση στο εσωτερικό. Για πολλά χρόνια, η Ρωσία υπό τον Πούτιν άφηνε πολύ περισσότερο χώρο για πολιτική διαφωνία από ό,τι η Σοβιετική Ένωση.

Έγινα μάρτυρας μεγάλων διαδηλώσεων κατά του Πούτιν στους δρόμους της Μόσχας το 2012 και το 2019. Αλλά ο Πούτιν χρησιμοποίησε το κάλυμμα της ειδικής στρατιωτικής του επιχείρησης στην Ουκρανία για νακαταπνίξειεπιτέλους κάθε εσωτερική αντιπολίτευση. Χιλιάδες έχουν συλληφθεί για συμμετοχή σε αντιπολεμικές διαδηλώσεις και το κίνημα της αντιπολίτευσης, υπό την ηγεσία του φυλακισμένου Αλεξέι Ναβάλνι, εξαρθρώνεται.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επίσης βυθίσει τη χώρα και πάλι σε μια διεθνή απομόνωση, που μοιάζει ακόμα βαθύτερη από αυτήν που βίωνε η Σοβιετική Ένωση. Πέταξα από το Λονδίνο στη Μόσχα με απευθείας πτήση το 1987. Αυτές οι πτήσεις δεν υπάρχουν πλέον.

Δεν είμαι αισιόδοξος πως θα τις δω να αποκαθίστανται σύντομα.