Εθνική Τράπεζα: Οι startups και τα clusters πληροφορικής μπορούν να επιταχύνουν την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας

Σε διεθνές επίπεδο, τα οικοσύστηματα τεχνολογικών startups αποτελούν κοιτίδες αλματώδους ανάπτυξης ενώ παράλληλα τα clusters πληροφορικής δρουν πολλαπλασιαστικά  για την ανάπτυξη των συμμετεχόντων επιχειρήσεων. Στο νέο τεύχος των περιοδικών ερευνών συγκυρίας για τις ΜμΕ, η Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας εστιάζει στα δύο αυτά δυναμικά κομμάτια του κλάδου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων υπηρεσιών πληροφορικής στην Ελλάδα. Βασική διαπίστωση της ανάλυσης είναι ότι η συνεισφορά των τεχνολογικών startups και των clusters πληροφορικής είναι πολύ περιορισμένη κατά την τρέχουσα συγκυρία (της τάξης των €200 εκ. ετησίως σε όρους προστιθέμενης αξίας), ωστόσο χαρακτηρίζεται από μια εντυπωσιακή δυναμική η οποία εκτιμάται ότι σχεδόν θα πενταπλασιάσει τη συνεισφορά τους μέχρι το 2020 (προσεγγίζοντας τα €900 εκ. ετησίως σε όρους προστιθέμενης αξίας). Εξίσου σημαντικό είναι το συμπέρασμα ότι θεσμικά κυρίως ελλείμματα κρατούν τους δύο αυτούς πυρήνες ανάπτυξης σε χαμηλό επίπεδο στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι σε περίπτωση που το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον προσέγγιζε τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, οι τεχνολογικές startups και τα clusters πληροφορικής θα μπορούσαν να προσφέρουν στο ελληνικό ΑΕΠ μέχρι και €5 δις ετησίως (και 80.000 νέες θέσεις εργασίας).

Startups και clusters κρατούν ψηλά τον κλάδο πληροφορικής
Οι επιχειρήσεις υπηρεσιών πληροφορικής εμφανίζονται ανθεκτικές στην κρίση – με αιχμή τις ΜμΕ του κλάδου, οι οποίες αύξησαν τις πωλήσεις τους κατά 6% ετησίως την περίοδο 2009-2014 (έναντι πτώσης 0,2% ετησίως για τις μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου, δηλαδή επιχειρήσεις με πωλήσεις μεταξύ €10 εκ. και €50 εκ., και πτώσης 3% για τη μέση ελληνική επιχείρηση). Η θετική εικόνα των ΜμΕ πληροφορικής επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα της έρευνάς μας σε δείγμα 1.200 επιχειρήσεων, με την υπεροχή τους να εντοπίζεται κυρίως:
-σε όρους ανάπτυξης (με το 69% του τομέα να δηλώνει αναπτυξιακούς στόχους, έναντι 42% για το σύνολο των ΜμΕ),
-σε όρους εξωστρέφειας (με τις εξαγωγές να καλύπτουν το 15% των πωλήσεων του τομέα έναντι 9% για το σύνολο των ΜμΕ),
-σε όρους καινοτομίας (με τις δαπάνες R&D να φτάνουν το 16% των πωλήσεων έναντι μόλις 0,2% στο σύνολο των ΜμΕ), και
-σε όρους ψηφιακής τεχνολογίας (με το 12% των πωλήσεων να πραγματοποιείται μέσω e-commerce έναντι 3% για τον τομέα των ΜμΕ, και το 42% του τομέα να έχει ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα έναντι 13% για το σύνολο των ΜμΕ).

Εμβαθύνοντας στη δομή του κλάδου των υπηρεσιών πληροφορικής, αναδεικνύεται το γεγονός ότι η υπεροχή του τομέα έναντι του λοιπού τομέα των ΜμΕ απορρέει από την ύπαρξη δύο ευδιάκριτων πυλώνων: τη δυναμικότητα του οικοσυστήματος των τεχνολογικών startups και των οργανωμένων σε clusters εταιρειών.

Η οργάνωση σε clusters πληροφορικής ενισχύει τις πωλήσεις και τις αναπτυξιακές στρατηγικές των επιχειρήσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη – με τη συμμετοχή ωστόσο των ελληνικών εταιρειών σε τέτοιου είδους οργανώσεις να είναι χαμηλή
Επιβεβαιώνοντας τα αποτελέσματα μελετών για ευρωπαϊκά clusters, η μελέτη μας δεικνύει ότι η οργάνωση σε clusters πληροφορικής ενισχύει τις πωλήσεις και τις αναπτυξιακές στρατηγικές των επιχειρήσεων (με τις ελληνικές  ΜμΕ πληροφορικής που είναι μέλη cluster να έχουν μέση ετήσια αύξηση πωλήσεων 17% στο διάστημα 2008-15, έναντι 5% για τις λοιπές ΜμΕ του κλάδου). Ως βασικά στρατηγικά οφέλη αναδεικνύονται:
-η ενίσχυση της εξωστρέφειας (με το 42% των πωλήσεων να κατευθύνεται σε αγορές του εξωτερικού έναντι 14% των λοιπών ΜμΕ πληροφορικής), και
-η ενθάρρυνση στρατηγικών συνεργασιών (με το 83% των επιχειρήσεων σε clusters να δηλώνει σημαντικά οφέλη από στρατηγικές συνεργασίες έναντι 53% για τις λοιπές ΜμΕ του κλάδου.).

Παρά τα συγκριτικά οφέλη για τις επιχειρήσεις που εντάσσονται σε cluster τεχνολογίας, τέτοιου είδους συστήματα φαίνεται να έχουν ακόμα χαμηλή διείσδυση στην Ελλάδα, καθώς το σχετικό cluster της Αθήνας συγκεντρώνει μόλις το 3% των επιχειρήσεων πληροφορικής που δραστηριοποιούνται στην πόλη (έναντι αντίστοιχων μέσων ευρωπαϊκών ποσοστών της τάξης του 30%). Το περίπλοκο νομικό πλαίσιο και η αδυναμία του δικαστικού συστήματος να το υπερασπιστεί αποτελεσματικά και γρήγορα (κυρίως όσον αφορά την προστασία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και τήρησης επιχειρηματικών συμβολαίων) σε συνδυασμό με την ασθενή διασύνδεση της ακαδημαϊκής κοινότητας με τον επιχειρηματικό τομέα φαίνεται να είναι οι βασικοί λόγοι της χαμηλής συμμετοχής των ελληνικών εταιρειών σε clusters.

Το ελληνικό οικοσύστημα τεχνολογικών startups είναι δυναμικό αλλά μικρό
Τα οικοσυστήματα τεχνολογικών startups διεθνώς αναπτύσσονται με αλματώδεις ρυθμούς (με προεξέχοντα αυτά του Silicon Valley, του Τελ Αβίβ, του Λονδίνου και του Βερολίνου). Το ελληνικό οικοσύστημα των τεχνολογικών startups είναι ακόμα στο ξεκίνημα του (με συνολική αξία αποτίμησης κοντά στα €0,3δισ.), ωστόσο ήδη εμφανίζει δυναμική υψηλής δυνητικής ανάπτυξης. Βάσει της έρευνας της ΕΤΕ, οι ελληνικές startups εμφανίζουν υψηλότερη ανάπτυξη από τον λοιπό κλάδο, καθώς πέτυχαν υψηλότερο ρυθμό αύξησης πωλήσεων στο διάστημα 2008-2015 (18% κ.μ.ο. ετησίως έναντι 5% για τις λοιπές ΜμΕ πληροφορικής, -2% για το σύνολο των ΜμΕ και -5% για την οικονομία συνολικά), και το 54% αυτών αύξησε απασχόληση το δεύτερο εξάμηνο του 2015 (έναντι 24% του λοιπού κλάδου και 15% για το σύνολο των ΜμΕ).

Τα δυνατά σημεία που διαφοροποιούν τις τεχνολογικές startups είναι το υψηλό τους επίπεδο σε όρους
-καινοτομίας (με το 29% του κύκλου εργασιών τους να επενδύεται σε R&D, έναντι 15% για τις λοιπές ΜμΕ πληροφορικής),
-επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού (με άριστη αξιολόγηση από το 60% του τομέα, έναντι 39% των λοιπών ΜμΕ πληροφορικής), και
-αξιοποίησης της τεχνολογίας (επιτυγχάνοντας το 53% του κύκλου εργασιών τους μέσω e-commerce έναντι 10% για τις λοιπές ΜμΕ πληροφορικής, και με τα ¾ του τομέα να έχουν εγκαταστήσει ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα έναντι 41% των λοιπών ΜμΕ πληροφορικής).

Εξετάζοντας την αξία των οικοσυστημάτων startups στην ΕΕ (όπως προσεγγίζεται αθροιστικά από την αποτίμηση που προσδίδουν οι επενδυτές στις επιμέρους επιχειρήσεις), το σύστημα της Ελλάδας εμφανίζεται ως ένα από τα λιγότερο ανεπτυγμένα – καλύπτοντας το 0,3% του ΑΕΠ της Αθήνας, έναντι περίπου 3-4% για τα μεσαίου μεγέθους οικοσυστήματα και άνω του 20% για τα μεγάλου μεγέθους (Λονδίνο και Βερολίνο). Βάσει της οικονομετρικής μας ανάλυσης, τα θεσμικά ελλείμματα, σε συνδυασμό με τη χαμηλή διαθεσιμότητα ιδιωτικών χρηματοδοτικών κεφαλαίων και την ασθενή διασύνδεση του επιχειρηματικού τομέα με ακαδημαϊκούς φορείς, κρατούν χαμηλά τόσο τον αριθμό όσο και τη μέση αποτίμηση των ελληνικών startups.

Οι ελληνικές startups και τα clusters πληροφορικής έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν υψηλή προστιθέμενη αξία και νέες θέσεις εργασίας
Ο εγχώριος κλάδος εταιρειών πληροφορικής (ΜμΕ και μεγαλύτερες επιχειρήσεις) συνεισφέρει προστιθέμενη αξία €830 εκατ., εκ των οποίων σχεδόν το ¼ αφορά εταιρείες ενταγμένες σε cluster και startups.  Βάσει των εκτιμήσεων ΕΤΕ (λαμβάνοντας υπόψιν και την αποτίμηση που προσδίδουν τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια στις ελληνικές startups), η υπάρχουσα δυναμική του κλάδου πληροφορικής με δεδομένο το τρέχον επιχειρηματικό περιβάλλον εκτιμάται ότι μπορεί να αυξήσει τη προστιθέμενη αξία του κλάδου στα €1,8 δισ. το 2020 προσφέροντας περίπου 20.000 νέες θέσεις εργασίας – με βασικούς φορείς ανάπτυξης τα startups και τις επιχειρήσεις σε cluster, οι οποίοι καλύπτουν τα ¾ της αύξησης.

Δεδομένης της ευέλικτης και εξωστρεφούς φύσης των τεχνολογικών startups, κρίνεται σημαντικό να υιοθετηθούν θεσμικές παρεμβάσεις που ευνοούν τη ψηφιακή επιχειρηματικότητα με σκοπό την μεγέθυνση του οικοσυστήματος τεχνολογικών startups (και τη διατήρηση στην Ελλάδα όσο γίνεται μεγαλύτερου κομματιού της προστιθέμενης αξίας που δύναται να παράγει) καθώς και την ενθάρρυνση δημιουργίας και συμμετοχής σε clusters πληροφορικής. Προς αυτή την κατεύθυνση, προτεραιότητα είναι σημαντικό να δοθεί:
-στη διαμόρφωση ολοκληρωμένου και συνεπούς νομικού πλαισίου για την επιχειρηματικότητα (π.χ. πτωχευτικός κώδικας, πλαίσιο λειτουργίας crowdfunding) και στην εγκαθίδρυση ταχύτερων και αποτελεσματικότερων διαδικασιών υπεράσπισής του από το δικαστικό σύστημα,
-στη θεσμική ενίσχυση των διόδων επικοινωνίας της ακαδημαϊκής κοινότητας με τις επιχειρήσεις, και
-στη στοχευμένη αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων (π.χ. τύπου Jeremie).

Σε περίπτωση που το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα προσεγγίσει σταδιακά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η προστιθέμενη αξία του κλάδου θα μπορούσε να φτάσει τα €5,8 δισ., μέσω:
-τριπλασιασμού του αριθμού και σχεδόν τετραπλασιασμού της μέσης αποτίμησης των startups, καθώς και
-υψηλότερης συμμετοχής εταιρειών σε clusters (25% από 3% το 2015).
Σημαντική είναι η δυνητική συνεισφορά σε όρους απασχόλησης, καθώς εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν άμεσα 80.000 νέες θέσεις εργασίας.

Η έρευνα για τον κλάδο ΜμΕ πληροφορικής με ημερομηνία Απρίλιος 2016, εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας και μπορεί να ανευρεθεί στην ενότητα Κλαδικές Αναλύσεις του E.Spot (online περιοδικό της Εθνικής Τράπεζας) στην ακόλουθη ιστοσελίδα:
https://www.nbg.gr/el/the-group/press-office/e-spot/reports/smes-2016-it