Αναζήτηση πορείας σε ένα κόσμο που αναδιατάσσεται

Οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις στο διεθνές σύστημα μετά και την ανάληψη της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τράμπ, ανατρέπουν τα έως τώρα δεδομένα στην παγκόσμια κοινότητα.
Η σημαντικότερη επίπτωση που έχουν επιφέρει οι εν λόγω εξελίξεις στο διεθνές σύστημα όμως, είναι ότι το πολυμερές σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης, το οποίο κυριάρχησε στις διεθνείς σχέσεις για σχεδόν οκτώ δεκαετίες, τίθεται υπό αμφισβήτηση και η έως τώρα βασισμένη σε κανόνες διεθνής τάξη (rules-based International order) απαξιώνεται με αποτέλεσμα το διεθνές δίκαιο να παραβιάζεται έναντι του δίκαιου του ισχυρού.
Συνεπώς, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι έως τώρα κινήσεις των σημαντικών παικτών του διεθνούς συστήματος ακυρώνουν το υπάρχον σύστημα διεθνούς τάξης γίνεται κατανοητό ότι η παγκόσμια κοινότητα οδεύει σε αχαρτογράφητα νερά.
Η επιβίωση σε αυτό το νέο παγκόσμιο γίγνεσθαι απαιτεί πρωτίστως, βαθιά κατανόηση και ανάλυση των αλλαγών που συντελούνται.

Υπό αμφισβήτηση στρατηγικές συμμαχίες
Υπό το πρίσμα αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι στρατηγικές συμμαχίες όπως η συμμαχία ΗΠΑ-Ευρώπης διέρχονται από μια μεγάλη κρίση ταυτότητας που μπορεί να σηματοδοτήσει το τέλος μιας εποχής για τη σύμπραξη ΗΠΑ-Ευρώπης που βασίζονταν σε κοινές αξίες και αρχές.
Ο κ. Τράμπ αντιλαμβάνεται ότι όταν η χώρα του έχει χρέος $34 τρις, είναι αντιοικονομική η εμπλοκή των ΗΠΑ στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο και γι’ αυτό, ανακοίνωσε την άμεση απεμπλοκή της χώρας του, επιζητώντας μια άμεση κατάπαυση του πυρός με οποιαδήποτε αντάλλαγμα.
Θεωρεί ότι ο πόλεμος έχει κριθεί στο πεδίο των μαχών και πως η Ρωσία δεν υπάρχει περίπτωση να απωλέσει τα Ουκρανικά εδάφη που έχει κερδίσει έως τώρα. Για να ανατραπεί η διαμορφωθείσα κατάσταση στην Ουκρανία, θα πρέπει να υπάρξει στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ και των κρατών μελών του ΝΑΤΟ, γεγονός που θα σηματοδοτούσε την έναρξη του Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου και θα ήταν καταστροφικό τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο.
Ο κ. Τράμπ θεωρεί ότι η βασική απειλή των ΗΠΑ σήμερα δεν είναι η Ρωσία, αλλά η Κίνα.
Υπό το πρίσμα αυτό επέλεξε να εγκαινιάσει μια νέα εποχή ανάμεσα στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας επιδιώκοντας πολλαπλά οφέλη τόσο σε γεωπολιτικό όσο και οικονομικό επίπεδο και να απεγκλωβίσει τη Ρωσία από τη σφαίρα επιρροής της Κίνας.
Με τα νέα δεδομένα, παρά τις έως τώρα προσπάθειες για σφυρηλάτηση Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρώπη έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που επηρεάζουν τον ηγετικό της ρόλο στο διεθνές σύστημα:

– Η Ε.Ε. δεν έχει τις δυνατότητες να αναπτύξει μια Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), ώστε να γίνει ένας αξιόπιστος πάροχος ασφάλειας και εξαρτάται από τις ΗΠΑ.
– Το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ευρώπης είναι πολύ μικρό για να είναι αποτρεπτικό, ειδικά κατά της Ρωσίας.
– Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα είναι μια σημαντική στρατηγική και πολιτική αδυναμία.
– Τα κράτη μέλη της Ευρώπης δεν έχουν κοινή αντίληψη για τις προκλήσεις και τις απειλές της Ευρώπης. Για παράδειγμα, για την Ελλάδα η κύρια απειλή είναι η Τουρκία ενώ για τη Μεγάλη Βρετανία και τις χώρες της Βαλτικής η Ρωσία.

Τελευταία ευκαιρία για την Ευρώπη και ο ρόλος της Ελλάδας

Παρά τις ανωτέρω ασυμμετρίες στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, οι τρέχουσες εξελίξεις στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον αποτελούν την τελευταία ευκαιρία για την Ευρώπη να επενδύσει στην άμυνα και την ασφάλειά της, ώστε να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία και να ενισχύσει το γεωπολιτικό της αποτύπωμα στο διεθνές σύστημα.
Εκτός από τη βαθιά κατανόηση και ανάλυση των αλλαγών που συντελούνται στον κόσμο, για την επιβίωση σε αυτό το νέο παγκόσμιο γίγνεσθαι απαιτείται και στρατηγική αναπροσαρμογή.
Η Ελλάδα εκτός από την επίγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος χρειάζεται να προχωρήσει στις απαραίτητες στρατηγικές αναπροσαρμογές της εξωτερικής πολιτικής της, ώστε να εξασφαλίσει την βιωσιμότητα και ανάπτυξή της.
Σε αυτό το νέο κόσμο που αναδιατάσσεται, θεωρώ πως η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί παράλληλα, προς δύο κατευθύνσεις.
Δεδομένου ότι η διεθνής κοινότητα έχει αποδειχθεί ανίκανη να αντιμετωπίσει τις τρέχουσες προκλήσεις και απειλές του διεθνούς συστήματος, η Ελλάδα πρέπει να πρωτοστατήσει σε διεθνείς πρωτοβουλίες για μια ανανεωμένη δέσμευση των κρατών στο διεθνές δίκαιο και μια μεταρρύθμιση του πολυμερούς συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης.
Η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει τη θέση της ως μη μόνιμο μέλος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και να συμβάλει στην ενίσχυση της ικανότητας της διεθνούς κοινότητας να αντισταθεί στις αποσταθεροποιητικές δυνάμεις που επιδιώκουν να αντικαταστήσουν το διεθνές δίκαιο με το δίκαιο του ισχυρού και να αλλάξουν τους κανόνες και τις αξίες του τρέχοντος συστήματος διακυβέρνησης.
Υπό το πρίσμα αυτό, η Ελλάδα πρέπει να υποστηρίξει σθεναρά το ψήφισμα A/RES/79/1 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών (UNGA), με τίτλο: «Το Σύμφωνο για το Μέλλον», το οποίο καταδεικνύει τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας να μεταρρυθμίσει τη βασισμένη σε κανόνες διεθνή τάξη για να αντιμετωπιστούν οι σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα.
Η δεύτερη κατεύθυνση που πρέπει να κινηθεί η Ελλάδα βασίζεται στην παραδοσιακή ρεαλιστική προσέγγιση των Διεθνών Σχέσεων και σχετίζεται με τις συμμαχίες της χώρας.
Λαμβάνοντας τον έντονο ανταγωνισμό των δρώντων του σημερινού πολυπολικού διεθνούς συστήματος και την επιδίωξή τους για αντικατάσταση του διεθνούς δικαίου με το δίκαιο του ισχυρού, η Ελλάδα για να επιβιώσει πρέπει να επενδύσει ακόμη περισσότερο στις ισχυρές συμμαχίες της (ΗΠΑ, Ισραήλ, Γαλλία) και να ενδυναμώσει τη στρατηγική της σχέση μαζί τους.
Εν κατακλείδι, σε αυτό το νέο κόσμο που αναδιατάσσεται, η Ελλάδα δεν έχει να φοβηθεί τίποτε, διότι έχει δικαιωθεί από τις έως τώρα στρατηγικές της επιλογές.
Μια κρίση εκτός από τα δεινά που προκαλεί, δημιουργεί και ευκαιρίες.
Αυτό που χρειάζεται η Ελλάδα είναι να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μεταρρύθμιση του πολυμερούς συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, να ενδυναμώσει τη σχέση της με τους στρατηγικούς συμμάχους της και να αξιοποιήσει τις στρατηγικές ευκαιρίες που θα προκύψουν, ώστε μέσω της άσκησης πιο ενεργούς και πολυδιάστατης διπλωματίας, να αυξήσει το γεωπολιτικό της αποτύπωμα.

* Δρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωμένος, Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος, πρώην Γενικός Διευθυντής – Γενικής Διεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)